Kısırlık Nedir? Neden Olur?

Kısırlık, çiftlerin bir yıl veya bir yıldan fazla bir süre düzenli cinsel ilişkiye rağmen bebelik aşamasını geçememesi durumudur. Fizyolojik, genetik veya çevresel etkenler nedeniyle gelişebilecek olan kısırlık hem kadınları hem de erkekleri etkileyebilir. Günümüzde çeşitli tedavi yöntemleriyle kısırlığın tedavisi mümkün olabilirken bazı durumlarda ise tüp bebek tedavileriyle kısırlık problemine sahip çiftlerin de çocuk sahibi olabilmesi sağlanabilir.

Kısırlık Nedir?

Kısırlık, bir kişinin doğal yollarıyla çocuk sahibi olamaması durumunu ifade eden, tıp literatüründe infertilite olarak adlandırılan bir terimdir. Erkekleri ve kadınları etkileyebilen bu durum farklı nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Erkeklerde kısırlık görülmesine neden olan durumlar; sperm üretiminde veya sperm kalitesinde sorunlar yaşanması veya sperm hareketliliğinde yetersizlik olması olabilir. Kadınlarda ise yumurtalık fonksiyonlarının bozulması, rahim içi problemler, yumurta kanallarının tıkalı olması veya hormonal dengesizlikler yer alabilir.

Kısırlık bazı durumlarda çiftler arasındaki karmaşık bir etkileşim sonucu da gelişebilir. Çiftlerin yaşları, sağlık durumları veya kısırlık riski taşımaları doğal yollarla bebek sahibi olmalarının önüne geçebilir.

Günümüzde tüp bebek tedavileriyle birçok kısır çift çocuk sahibi olmaya başlamıştır. Tedavi sürecinde uygulanması gereken adımlar tamamıyla kişilerdeki spesifik problemlere göre belirlenir. Çiftlerin durumu değerlendirilerek tedaviye uygunlukları veya tedavi yöntemleri şekillenir.

Kısırlık Türleri Nelerdir?

Kadın ve erkeklerde kısırlık gelişmesinin nedenleri farklı olurken, her bir neden kısırlığın farklı türlerde incelenmesi ile sonuçlanır. Erkek bireyde kısırlıkta söz edilmesi halinde, erkeğin üreme sistemindeki sorunlara odaklanılır. Erkek kısırlık türleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir.

• Azospermi: Sperme sahip olunamaması, sperm eksikliği
• Oligospermi: Sperm sayısının düşük olması
• Astenospermi: Sperm hareketliliğinin düşük olması
• Teratospermi: Sperm yapısında şekil bozuklukları olması

Kadınlarda kısırlık türleri ise kadın üreme sistemiyle ilgili problemler sonucu açığa çıkar. Kadın kısırlığı türleri ise aşağıdaki gibidir.

• Yumurtalık fonksiyon bozukluğu: yumurtalıkların düzgün çalışmaması veya yumurtlama problemleri yaşanması
• Fallop tüplerde tıkanıklık: rahim ve yumurtalıkları bağlayan tüplerde tıkanma gerçekleşmesi
• Endometriozis: rahim içindeki dokunun normal yerinden çıkarak diğer bölgelere yayılması ve doku hasarı gelişmesi
• Polikistik over sendromu (PCOS): hormonal dengesizliklere neden olan bir hastalık

Kısırlık türleri incelenirken karışık kısırlık kavramı da gündeme gelir. Bu tür kısırlık problemlerinde hem kadın hem de erkekteki kısırlık faktörleri bir araya gelerek çiftler arasında kısırlık problemi açığa çıkabilir. Çiftin sağlık geçmişi, yaş ortalaması, yaşam tarzı faktörleri ve genetik yapıları kısırlık ile ilişkilendirilebilir.

Bazı durumlarda ise idiyopatik kısırlık söz konusu olabilir. Bu tür durumlarda çiftlerde herhangi bir belirgin tıbbi problem bulunmamaktadır. Tıbbi problem olmamasına rağmen doğal yollarla hamile kalınmadığı durumlarda çiftlere idiyopatik kısırlık tanısı konulur.

Kısırlığın Yaygın Belirtileri Nelerdir?

Kısırlık problemi genellikle belirgin fiziksel veya ağrılı semptomlar açığa çıkarmaz. Düzenli cinsel ilişkiye rağmen bir yıl boyunca gebe kalınamaması durumunda bu durum kısırlık ile ilişkilendirilebilir. Ancak bir yıllık süre çiftlerin yaşına, tıbbi geçmişine veya diğer faktörlere göre değişebilir. İlişkiye rağmen gebelik olmaması haricinde kadınlarda düzensiz adet döngüsü üreme sistemi ile ilgili sorunların bir işareti olabilir. Gerekli incelemeler yapıldığında bazı kadınlar kısırlık teşhisi alabilir. Kısırlığa neden olabilecek bir diğer kadınsal problem olan endometriozis nedeniyle; pelvik ağrı, ağrılı adetler veya cinsel ilişki sırasında ağrı gibi semptomlar gelişebilir.

Erkeklerde kısırlık belirtileri genellikle gözlenmez. Düzenli birlikteliğe rağmen partnerin gebe kalamaması erkek türü kısırlık ile ilişkili olabilir. Sperm üretiminde veya sperm hareketliliğinde azalma olması, ereksiyon problemleri yaşanması kısırlığın bir işareti olabilir.

Tekrarlayan düşükler bir çiftin hamileliği sürdürmekte zorluk yaşadığını gösterebilir. Bu durum hem kadın hem de erkek faktörlerinden kaynaklanabilir ve bir belirti olarak düşünülebilir.

Kısırlığın Fiziksel Nedenleri Nelerdir?

Erkeklerde ve kadınlarda kısırlığa neden olabilecek fiziksel faktörler değişkenlik gösterir. Kişiler kısırlık teşhisi alması halinde bu duruma neden olan faktörün tespit edilmesi ve buna yönelik adımlar izlenmesi gerekir. Erkeklerde kısırlığa neden olabilecek fiziksel nedenler aşağıdaki gibidir:

• Sperm üretiminde sorunlar
• Sperm taşıyan tüplerde tıkanıklık
• Hormonal sorunlar
• Varikosel
• İnmemiş testis

Kadınlarda oluşabilecek fiziksel nedenler ise aşağıdaki gibidir:

• Fallop tüplerinde tıkanıklık
• Endometriozis
• Polikistik Over Sendromu
• Uterus anomalileri
• Yumurtalık kistleri

Kısırlığın Genetik Nedenleri Nelerdir?

Kısırlığın genetik nedenleri, üreme sistemini etkileyen genetik değişiklikler veya mutasyonlar sonucu ortaya çıkabilir. Bu genetik faktörler, hem erkeklerde hem de kadınlarda kısırlığa yol açabilir. Kısırlık ile sonuçlanabilecek genetik nedenler aşağıdaki şekilde açıklanabilir.

Klinefelter Sendromu: Klinefelter sendromu, erkeklerde görülen bir kromozom bozukluğudur. Genellikle XXY kromozom düzenlemesi ile karakterizedir. Bu durum, erkeklerde sperm üretimini etkileyebilir ve kısırlığa yol açabilir.

Y kromozomu Deleteleri: Bazı erkeklerde Y kromozomunda genetik silinmeler (deleteler) olabilir. Bu deleteler, sperm üretimini etkileyebilir ve kısırlığa neden olabilir.

Turner Sendromu: Turner sendromu, kadınlarda görülen bir kromozom bozukluğudur ve genellikle tek bir X kromozomu ile karakterizedir (45,XO). Bu sendrom, kadınlarda üreme organlarının normal gelişimini etkileyebilir ve kısırlığa yol açabilir.

Fragile X Sendromu: Fragile X sendromu, X kromozomunda yer alan bir genetik mutasyon sonucu ortaya çıkar. Bu sendrom, zihinsel gelişim sorunlarına ve üreme sorunlarına neden olabilir. Erkeklerde genellikle sperm üretimini etkileyebilir.

Androjen Reseptör Geni Mutasyonları: Erkeklerde androjen (erkek cinsiyet hormonları) reseptörlerini etkileyen genetik mutasyonlar, sperm üretimini veya spermin rahme ulaşmasını etkileyebilir.

Kısırlığı Etkileyen Çevresel Faktörler Nelerdir?

Çevresel etmenler bazı durumlarda üreme sisteminde olumsuzluklar yaratabilir. Gelişen olumsuzlukların beraberinde ise kısırlık problemiyle karşılaşılabilir. Hem kadın hem de erkekleri olumsuz yönde etkileyebilecek çevresel faktörler aşağıdaki şekildedir:

• Sigara ve alkol kullanımı
• Bazı ilaçlara, radyasyona veya kimyasallara maruz kalma
• Aşırı stres
• Kadınlarda adet döngülerinde düzensizliğe sebep olabilecek aşırı egzersiz
• Dengesiz veya yetersiz beslenme
• Sıcaklık ve çevresel faktörler
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar veya üreme sistemi enfeksiyonları

Psikolojik Faktörler ile Kısırlık Arasındaki İlişki Nedir?

Psikolojik faktörler nedeniyle vücuttaki hormon seviyelerinde değişiklik olabilir. Özellikle üreme hormonlarında yaşanan dengesizlikler üreme yeteneğini etkileyebilir. Psikolojik faktörler nedeniyle vücutta gelişen stres özellikle kadınlarda adet döngülerini düzensizleştirebilir. Kronik stres ise ovülasyon problemlerine yol açarak kısırlık problemini açığa çıkarabilir.

Kısırlık Teşhisi Nasıl Konulur?

Kısırlık teşhisi konulması için çiftin bir üreme uzmanı veya jinekolog tarafından detaylı incelenmesi gerekir. Doktorla gerçekleştirilecek olan muayenede doktor öncelikle kişilerin tıbbi geçmişini değerlendirir. Daha önce hamilelik deneyimi olup olmadığı, yaş, mevcut sağlık problemleri veya yaşam tarzı hakkında çiftlere sorular yöneltilir. Böylece potansiyel risk faktörleri belirlenebilir.

Bir sonraki adım fiziksel muayenedir. Hem kadın hem de erkek üreme organları fiziksel olarak muayene edilir. Fiziksel muayene kısmında anatomik problemler tespit edilebilir. Erkek kısırlığının değerlendirilmesi gerektiği durumlarda semen analizine başvurulur. Erkekten alınacak olan sperm örneği ile sperm sayısı, şekli ve hareketliliği gibi sperm özellikleri incelenir.

Hem kadın hem de erkeklere hormon testleri uygulanır. Kadınlarda FSH olarak adlandırılan folikül stimüle edici hormon ve LH kısaltmasına sahip luteinizan hormonu seviyeleri incelenir. Erkeklerde ise testosteron seviyeleri ölçülür.

Kadına yönelik spesifik değerlendirmelerde ultrasonografiye başvurulur. Alınan görüntüler ile rahim ve yumurtalık yapısı incelenebilir. Daha detaylı bir inceleme gerektiği durumlarda röntgen ve radyolojik incelemeler devam eder. Fallop tüplerinin tıkanıklığını belirlemek için kontrast maddeyle röntgen veya laparoskopi görüntüleme teknikleri uygulanabilir.

Bazı durumlarda genetik testlere de başvurulabilir. Yapılacak olan genetik taramalar ile gen anormallikler olup olmadığı tespit edilebilir. Tüm bu testlere ek olarak postkoital testi de uygulanabilir. Bu test ile ilişki sonrası servikal mukus ve spermin etkileşimini değerlendirmek mümkündür.

Yapılan tüm taramaların sonucunda elde edilen bulgular değerlendirilerek kısırlık teşhisi ve kısırlığın neden kaynaklı olduğu bulunabilir.

Kısırlık Sorunlarının Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Kısırlık sorunlarının tedavisi, altta yatan nedenlere ve çiftin özel durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu nedenle her çift için uygulanabilecek olan tedavi yöntemi değişebilir. Günümüzde sıkça uygulanan kısırlık tedavileri aşağıdaki gibidir:

Yumurtlama İlaçları: Kadınların yumurtlamalarını teşvik etmek ve düzenlemek için hormonal ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar, düzensiz veya eksik yumurtlama sorunlarına yardımcı olabilir.

Tüplerin Açılması: Eğer fallop tüpleri tıkalı veya hasar görmüşse, tüplerin açılması veya onarılması için cerrahi müdahale gerekebilir. Bu işlem laparoskopi veya histerosalpingografi gibi yöntemlerle yapılabilir.

Intrauterin Inseminasyon (IUI), Aşılama: IUI, sperm özel bir işlemle rahim içine yerleştirilerek yapılır. Bu, sperm ile yumurtanın buluşma şansını artırabilir ve doğal hamilelik şansını artırabilir.

Tüp Bebek (IVF): Tüp bebek, kadının yumurtalarının alınarak laboratuvarda sperm ile döllenmesi ve ardından embriyonun rahme yerleştirilmesi işlemidir. IVF, birçok kısırlık nedenine karşı etkili bir tedavi seçeneğidir.

Intracytoplasmic Sperm Injection (ICSI), Mikroenjeksiyon: ICSI, sperm kalitesi düşük olan erkekler için IVF ile kullanılan bir tekniktir. Bu yöntemde, her bir yumurta tek bir sperm ile döllenir.

Donör Yumurta veya Sperm: Eğer bir partnerin yumurtalık veya sperm üretiminde sorun varsa, donör yumurta veya sperm kullanarak IVF yapılabilir.

Taşıyıcı Anne: Bazı çiftler, bir taşıyıcı annenin gebelik sürecini yaşaması için yardım alabilirler. Bu, çocuk sahibi olmak isteyen ancak gebelik geçirmekte zorlanan çiftler için bir seçenek olabilir.

Hormon Tedavileri: Hormonal dengesizlikler nedeniyle kısırlık yaşayan kadınlar için hormonal tedaviler uygulanabilir. Bu tedaviler, adet döngüsünü düzenlemeye ve yumurtlamayı teşvik etmeye yardımcı olabilir.

Cerrahi Müdahale: Bazı anatomik sorunlar (örneğin, miyomlar veya rahim anomalileri) cerrahi müdahale gerektirebilir.

Kısırlık Tedavisinde Tüp Bebek (IVF) Yöntemi Nedir?

Tüp bebek kısırlık tedavisinde en sık başvurulan tedavi yöntemlerinden biridir. Kadının yumurtalarının ve erkeğin spermlerinin laboratuvar ortamında döllenmesi ile embriyo elde edilmesi ve ardından bu embriyonun rahme yerleştirilmesi işlemlerine dayanır. Doğal yollarla bebek sahibi olamayan çiftler için geliştirilen bu prosedür kişilerin mevcut sağlık durumlarına göre farklı adımlar ile şekillendirilir. Yumurtaların olgunlaşma sürecini hızlandırmak ve uygun bir zamanda olgunlaşmasını sağlamak üzere yumurta stimülasyonu uygulanabilir. Bu tedavi kapsamında hormon ilaçları ile kadın yumurtalıkları uyarılır. Yumurtaların olgunlaşması düzenli olarak kontrol altında tutulur ve yeterli olgunluğa ulaştıklarında yumurta toplama adımı uygulanır. Hafif sedasyon altında gerçekleştirilen bu işlem sırasında ultrason takibiyle yumurtalık içindeki sıvı dolu keseler olan foliküllerden yumurtalar alınır.

Kadınlarda bu adımlar izlenirken erkeklerde ise bir spermi hazırlama sürecine girilir. Erkeklerden alınan sperm örnekleri bir laboratuvar ortamında hazırlanır. Yüzme hareketleri ve kalitesi en yüksek olan spermler seçilir.

Uygun örneklerin toplanması ardından yumurtalar ve spermler bir araya getirilir. Birkaç saat boyunca bir kültür ortamında tutulan örnekler ile döllenme gerçekleşmesi sağlanır. Embriyo gelişmesi ardından ise embriyo transferi adımına geçilir. En sağlıklı embriyolar seçildikten sonra, embriyolar rahme yerleştirilir. Embriyo transferi ardından embriyonun rahme tutunmasını desteklemek adına progesteron takviyelerine başvurulabilir. Tüm bu süreçler ardından 2 hafta sonra hamilelik testi uygulanarak gebelik gerçekleşip gerçekleşmediği teyit edilir.

Tüp bebek tedavisi her geçen gün başarı oranı artan bir tedavi yöntemidir. Profesyonel bir ekip ile çiftler çoğu zaman ebeveyn olma hayallerini gerçekleştirebilir.

Kısırlık Tedavisi Sırasında Göz Önünde Bulundurulması Gereken Riskler Nelerdir?

Kısırlık tedavisi sırasında bazı riskler ve potansiyel komplikasyonlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bu riskler tedavi türüne, çiftin tıbbi geçmişine ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. 

Kullanılan hormonal ilaçlar veya tüp bebek tedavisi nedeniyle çoklu gebelikler gerçekleşebilir. Çoğul gebelik riski artarken prematürite, düşük doğum ağırlığı ve yer diğer komplikasyonlar ile karşılaşılabilir. Yumurtalık uyarımı için kullanılan ilaçlar over stimülasyon sendromuna neden olabilir ve kadınlarda çeşitli semptomlar gelişebilir.

Kısırlık tedavisi ile gebe kalınması halinde hamileliklerin düşük riski bulunduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle doktor önerileri ve tavsiyeleri son derece dikkatli dinlenmelidir.

Kısırlık tedavisi bazı kişiler için mali açıdan zorlayıcı olabilir. Finansal yük kısmı tedaviye başvurulmadan öncesinde dikkat edilmesi gereken bir başlıktır.