Protein Nedir? Protein Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Vücudun yapı taşlarından biri olan protein, vücutta gelişen fizyolojik süreçlerin sürdürülebilir olması için temel ihtiyaçtır. Hücre yenilenmesi, büyümesi, doku onarımı, oksijenin akciğerlerden diğer hücrelere taşınması, kas ve kemik gelişimi için proteine ihtiyaç vardır. Yeterli protein alımı, dengeli ve besin çeşitliliğinden zengin bir beslenme planı ile sağlanabilir. Ancak bazı durumlarda protein eksikliği ile karşılaşmak mümkün olabilir. Protein eksikliği müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Aksi takdirde proteinin temel görevlerinde aksaklıklar açığa çıkabilir.

Protein Nedir?

Protein, biyolojik organizmaların temel yapı taşlarından biridir. Tüm canlılar için önemli biyomoleküllerden biri olan protein, aminoasit adı verilen küçük moleküllerin bir araya gelmesinden oluşur. Amino asitler ise karbon, oksijen, hidrojen ve azot gibi elementlerin bir araya gelmesinden oluşur.

Tüm canlılar için büyük bir öneme sahip olan proteinler insan vücudunda çeşitli görevlere sahiptir. Öncelikle proteinler yapısal destek sağlarlar. Hücrelerin, dokuların ve organların yapısal bileşenlerini oluştururlar. Bunun haricinde enzim salınımında görev alma, hücreler arası iletişim, mineral depolama veya oksijen taşıma gibi çok sayıda rolleri bulunur.

Organizmaların yaşamsal işlevlerini sürdürebilmeleri için proteinler vazgeçilmez yapı taşlarıdır. İnsanlar ve diğer canlı organizmalar çeşitli proteinlerin sentezlenmesi ve kullanılması yoluyla hayatta kalırlar. Hücre yenilenmesi, bölünmesi, büyümesi veya iyileşmesinde proteinler görev alır.

Proteinin Önemi Nedir? 

Canlı organizmaların her biri için proteinler hayati öneme sahiptir. Proteinler, hücrelerin, dokuların ve organların yapısal taşlarını oluştururlar. Kas, kemik, saç ve cilt gibi dokular başta olmak üzere bu dokular proteinlerden oluşurlar. Organizmaların şekil ve yapısını korumalarını sağlayan proteinler bu dokularda yer alan hücrelerin yenilenmesini ve gelişmesini de desteklerler.

Protein enzimatik rollere sahiptir. Enzimler, kimyasal reaksiyonları hızlandıran proteinlerdir. Vücut tarafından üretilen enzimler ile enerji üretimi, hücresel büyüme ve onarım gibi birçok biyokimyasal reaksiyon sağlanır. Yaşamsal işlevlerin sürdürülebilmesi için enzimler temel öğeler arasındadır.

Bunların yanı sıra immün yanıt oluşturulması ve hücreler arası iletişim sağlanmasında da proteinlerin büyük bir önemi bulunur.

Proteinler bir besin kaynağı olarak da düşünülebilir. Vücut için temel aminoasitler proteinler sayesinde alınır. Vücut tarafından sentezlenemeyen aminoasitler, protein kaynağı besinlerin tüketilmesiyle vücuda alınabilir. Böylece hücre büyümeleri ve doku onarımı verimli bir şekilde sürdürülmeye devam edebilir.

Proteinin Görevleri Nelerdir? 

Proteinler canlı organizmalarda çeşitli görevlerde rol alırlar. Yaşamsal işlevlerin sürdürülebilmesi için proteinler temel görevlere sahiptir. Bu görevler aşağıdaki şekilde açıklanabilir:

• Yapısal görevi: proteinler, hücrelerin, doku ve organların yapı taşlarıdır. Organizmanın şekil ve yapısını koruyabilmeleri için proteinlere ihtiyacı vardır.
• Enzimatik görevi: vücutta kimyasal reaksiyonların gerçekleşebilmesi için enzimlere ihtiyaç duyulur. Enzimlerin yapı taşlarından olan proteinler hücresel büyüme ve onarım, sindirim enerji üretimi gibi çeşitli biyokimyasal reaksiyonlarda görev alır.

• Taşıma görevi: hemoglobin gibi proteinler oksijenin akciğerlerden vücuttaki diğer dokulara taşınmasını sağlarlar.
• İletişim görevi: bazı proteinler hormonlar gibi hücreler arasında iletişim ve sinyal iletimini düzenlerler. Sinyal üretiminde görev alan proteinler organizmanın büyüme, gelişme ve çeşitli diğer işlevlerini kontrol etmeye yardımcı olurlar.
• İmmün yanıt görevi: Bağışıklık sisteminde görev alan proteinler organizmayı veya vücudu enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı korur. Proteinler, hastalıklara karşı bağışıklık kazanmaya yardımcı olabilirler.
• Katalizör görevi: Bazı proteinler, kimyasal reaksiyonları hızlandırmak veya düzenlemek için katalizör olarak işlev görürler.
• Depo görevi: Ferritin gibi proteinler, vücutta belirli minerallerin (örneğin, demir) depolanmasına yardımcı olur. Bu mineraller vücut ihtiyacı olduğunda serbest bırakılabilir

Günlük Protein İhtiyacı Ne Kadardır?

Günlük protein ihtiyacı; yaş, cinsiyet, vücut ağırlığı, fiziksel aktivite düzeyi ve yaşam tarzına göre değişiklik gösterir. Kişinin mevcut sağlık durumu ve sağlık hedeflerine göre de protein ihtiyacında değişiklikler olabilir. Büyüme ve gelişme dönemlerinde, hamilelik veya emzirme gibi özel durumlarda proteine duyulan ihtiyaç artabilir.

Bir yetişkinin günlük protein ihtiyacı vücut ağırlığına göre hesaplanır. Amerikan Beslenme Derneği ve Amerikan Kalp Derneği’ne göre günlük protein ihtiyaçlarını belirlemek adına kilo başına belirli gramajlar kullanılır.

Düşük aktivite düzeyine sahip bir yetişkin birey için önerilen günlük protein alımı kilogram başına 0.8 gram şeklindedir. Fiziksel aktivite düzeyinin artmasına göre bu miktar 1.0- 1.2 grama kadar çıkarılabilir. Yoğun fiziksel aktiviteye sahip profesyonel sporcular için ise hedefleri doğrultusunda protein miktarı belirlenir.

Hamilelik, emzirme ve büyüme dönemlerinde bulunan kişiler için daha yüksek miktarda protein ihtiyacı açığa çıkar. Doğru protein alımı değerini hesaplayabilmek adına bir diyetisyen desteği alınması önerilir.

Protein Hangi Besinlerde Bulunur?

Protein birçok farklı besinde bulunan, özellikle hayvansal kaynaklı gıdalardan elde edilen bir besin öğesidir. Sağlıklı beslenme planı uygulayan bir kişi besin çeşitliliğine yer vererek hem hayvansal hem de bitkisel protein kaynaklarından faydalanabilir ve ihtiyaç duyduğu proteini besin yoluyla alabilir. Günlük ihtiyaç duyulan proteinin alınabileceği besinler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Tavuk
• Hindi
• Dana eti
• Kuzu eti
• Domuz eti
• Balık (örneğin, somon, ton balığı, uskumru)
• Deniz ürünleri (örneğin, karides, istiridye)
• Süt
• Yoğurt
• Peynir
• Lor peyniri
• Yoğurtlu içecekler
• Yumurta
• Siyah fasulye, kırmızı fasulye, nohut)
• Mercimek
• Bezelye
• Fındık ve fıstık
• Badem
• Ayçiçeği tohumu
• Kaju fıstığı
• Chia tohumu veya keten tohumu gibi tohumlar
• Brokoli, ıspanak gibi sebzeler
• Mantarlar

Protein Eksikliği Nedir?

Vücut yeterli miktarda protein alamadığı takdirde protein eksikliği açığa çıkar. Protein eksikliği vücutta çeşitli olumsuz sağlık problemleri yaratabileceğinden bir sağlık sorunu olarak nitelendirilir. Özellikle, yaşlılar ve çocuklar için yetersiz protein alımı riskli durumlar oluşturabilir. Büyüme ve gelişme sorunları başta olmak üzere protein eksikliği nedeniyle bağışıklık sisteminde zayıflama veya kas kaybı görülebilir. Protein eksikliği teşhis edilmesi halinde mutlaka bu eksikliğin tamamlanmasına yönelik adımlar atılmalı, bir sağlık probleminden kaynaklandığı durumlarda ise ana nedenin tedavisi sağlanmalıdır.

Protein Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Protein eksikliği vücutta ciddi belirtiler açığa çıkartabilir. Eksikliğe müdahale edilmemesi halinde açığa çıkan belirtiler beraberinde ciddi sağlık problemlerini getirebilir. Protein eksikliği nedeniyle açığa çıkabilecek belirtiler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Kas zayıflığı
• Kas kaybı (atrofi)
• Bağışıklık zayıflığı
• Saç dökülmesi
• Tırnaklarda kırılma
• Ödem oluşumu
• Yorgunluk
• Konsantrasyon problemleri
• İstemsiz kilo kaybı
• Karaciğer hastalıkları

Protein Eksikliği Sebepleri Nelerdir? 

Protein eksikliği genellikle protein alımının yetersiz veya dengesiz olduğu durumlarda açığa çıkar. Düzeninde yeterli miktarda proteine yer verilmemesi protein eksikliğine yol açabilir. Yetersiz kalorili bir diyet uygulamak da protein alımını azaltabilir. Uygulanan beslenme planında besin çeşitliliğine yer verilmemesi halinde vücudun ihtiyaç duyduğu amino asitler besinlerden alınamayabilir. Yetersiz besin çeşitliliği, protein kaynaklarına beslenmede yer verilmemesi ve düşük kalorili bir beslenme planı uygulanması protein yetersizliği yaratabilir.

Kronik hastalığa sahip bireyler iştah kaybı gibi problemleri yaşayabilir. Sindirim sistemine yönelik hastalıklarda ise tüketilen besinler yeterli miktarda sindirilemeyebilir veya bağırsaklar tarafından emilemeyebilir. Bu tür sağlık problemlerinin sonucunda da protein eksikliği görülebilir.

Vegan veya vejetaryen diyet planları, yeterli miktarda protein içermezler. Bu tür beslenme planı uygulayan kişilerde protein eksikliği yaygın görülen beslenme sorunlarından biridir.

Düzenli ve yoğun fiziksel aktivite yapan kişilerin protein ihtiyacı daha yüksek olabilir. Bu nedenle sporcular veya ağır işlerde çalışan kişiler protein alımını arttırmamaları halinde protein eksikliği ile karşılaşabilirler. 

Protein Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir? 

Protein eksikliği teşhisi, genellikle sağlık profesyoneli tarafından yapılan klinik değerlendirmeler ve laboratuvar testleri kullanılarak konulur. Protein eksikliği belirtileri gözlemlendiğinde veya bir kişinin protein alımının yetersiz olduğundan şüphelenildiğinde, bir sağlık profesyoneli tarafından teşhis edilmesi gerekebilir. Öncelikle, hastanın tıbbi geçmişi ve açığa çıkardığı semptomlar değerlendirilir. Doktor, hastanın beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzına yönelik çeşitli sorular yöneltebilir. Ardından fiziki muayeneye geçilir. Yapılacak olan muayenede; kas zayıflığı, ödem ve cilt sorunlarının varlığı değerlendirilir. Doktor ardından kan testlerine başvurur. Albümün, total protein ve kan üre azot (BUN) değerleri incelenerek protein eksikliğine yönelik bulgulara ulaşılabilir.

Üriner nitrojen atılımı test uygulanarak idrardaki azot değeri ölçülebilir. Tahlil değerinin yüksek çıkması halinde vücudun proteinleri enerji üretimi için kullandığı kanısına varılabilir.

Bu tür değerlendirmelerin yanı sıra kronik hastalıklar, sindirim sorunları ve yeme bozuklukları gibi durumlar da değerlendirme altına alınır. Tüm incelemeler ardından protein eksikliği teşhisi konulabilir.

Protein Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir? 

Protein eksikliği tedavisi protein alımını artırmaya yönelik uygulamalar içerir. Altta yatan farklı bir sağlık probleminin yer alması halinde sağlık problemine yönelik de bir tedavi sağlanmalıdır. Protein eksikliğinin giderilmesi için ise öncelikle dengeli bir diyet planı oluşturulur. Hayvansal kaynaklı gıdalara da yer verilen bir diyet listesi ile besin yolu ile protein alımı desteklenebilir. Protein eksikliğinin ciddi seviyelerde olduğu durumlarda protein takviyelerinden faydalanabilir. Bu noktada doktor özel tozlar veya protein içeren içecekler önerebilir.

Protein eksikliği teşhis alınması halinde bir diyetisyen ile çalışılması önerilir. Diyetisyen, kişinin ihtiyaç duyduğu kadar protein almasını sağlamaya yönelik uygun bir beslenme planı oluşturabilir.

Protein eksikliği gelişmesinde sindirim problemleri veya böbrek hastalıklarının yer alması halinde bu tür hastalıkların tedavi edilmesi gerekir. Protein emilimini engelleyebilecek bu hastalıkların giderilmesi protein eksikliği problemi yaşanmasını da azaltabilir.

Protein eksikliği tedavisi sırasında, sağlık durumunun izlenmesi önemlidir. Kan testleri, protein seviyelerini ve diğer besin maddelerini değerlendirmek için kullanılabilir.

Protein Eksikliği Kimlerde Görülür? 

Protein eksikliği her yaş grubunda görülebilen bir durumdur. Ancak bazı kişilerin protein eksikliği ile karşılaşma oranı daha yüksek olabilir. Risk grubunda yer alan kişiler aşağıdaki gibidir:

• Çocuklar
• Yaşlılar
• Hamile veya emziren kadınlar
• Yoğun spor yapan kişiler
• Yoğun fiziksel aktiviteye dayalı işlerde çalışan kişiler

Protein Eksikliğinin Yol Açabileceği Hastalıklar Nelerdir? 

Protein eksikliği nedeniyle bazı hastalıklar açığa çıkabilir. Eksiklikten en çok etkilenen dokulardan biri kemik ve kaslardır. Protein eksikliği halinde ileri yaşlardaki bireylerde osteoporoz riski artabilir. Kişilerde kas güçsüzlükleri ve kas kaybı olarak adlandırılan atrofi problemleri yaşanabilir. Bunun haricinde uzun süreli ve ciddi protein eksikliği karaciğer sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Eksiklik nedeniyle anemi gelişebilir. Kişilerin mide asidi üretimini düzenleyen proteinlerin etkilendiği bir durum yaşaması halinde mide problemleri açığa çıkabilir. Protein eksikliği hormonal denge sorunları da yaratabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Protein Yağ Yakar Mı?

Protein doğrudan yağ yakmaz ancak açığa çıkardığı etkiler ile yağ yakımını destekleyebilir. Protein yakımı sırasında vücut daha fazla enerjiye ihtiyaç duyar. Bu durum metabolizma hızını arttırarak yağ yakımını arttırabilir.

Fazla Protein Kilo Aldırır Mı? 

Her besinde olduğu gibi protein alımının fazla olması da kilo artışına neden olabilir. Fazla alınan proteinler yağ olarak vücutta depolanabilir. 

Fazla Protein Vücutta Nasıl Depolanır?

Fazla proteinin kilo alımına neden olacağı düşünülmemektedir. Ancak fazla proteinler vücutta yağ olarak depolanabilir ve kilo artışına neden olabilir.