Çölyak Hastalığı

Çölyağın ne olduğunu tam olarak anlayabilmeniz için glutenin ne olduğunu bilmeniz gerek. Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein ailesinin adıdır. Çölyak hastalığına sahipseniz ya da gluten hassasiyetiniz varsa, yanlışlıkla gluten içeren yiyecekleri yerseniz karın ağrısı, mide bulantısı ve ishal gibi belirtiler yaşayabilirsiniz. Hatta son zamanlarda glutenin “kitle imha silahı kadar etkili” olduğunun iddia edildiğini duymuş olabilirsiniz.

Tartışmaya rağmen, yakın zamanda yapılan bir araştırma, sağlık bilincine sahip bazı kişilerin artık gluten içeren gıdaları yemekten kaçındığını göstermektedir. Aslında, glutensiz diyete geçen insanların kendilerini daha iyi hissettikleri bilinmektedir ve sindirim sorunları olanlar glutensiz diyetten yararlanabilir.

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, gluten içeren gıdaları yemenin neden olduğu ince bağırsak hücrelerinde oluşan hasardır. Besinlerin emilimini bozan ve birçok hastalığa neden olan kalıtsal ve kronik bir hastalıktır. Vücudun savunma sisteminin glutene duyarlılığı ya da gluten alerjisi olarak tanımlanabilir. İnce bağırsağın iç yapısı bir havluya benzetilebilir. Gamzeler ve havlu benzeri şişliklerden oluşan ince bağırsağın yüzeyi çölyak hastalığı olan kişilerde düzleşmeye başlar. Bu, kişinin besin emilimini azaltır. Vücudun savunma sistemi bu durumu sindirim sorunları, şişkinlik, ciltte bozulma, halsizlik, adet düzensizliği gibi belirtilerle ifade eder. Bebeklikten yetişkinliğe kadar her yaşta gelişebilen çölyak hastalığı, teşhis konan kişilerin arpa, buğday, çavdar gibi gluten içeren gıdalardan uzak durmasını gerektirir.

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Çölyak hastalığının belirtileri her hasta için aynı değildir. Bu hastalığın belirtileri hem çocuklukta hem de yetişkinlikte ortaya çıkabilir. Semptomların gelişimini etkileyen faktörlerden biri, glutenin diyete dahil edildiği yaş ve tüketilen gluten miktarı ile ilgilidir. Yaygın semptomlar şunları içerir:

•       Şişkinlik
•       Anemi
•       Kusma
•       Kas güçsüzlüğü
•       İshal veya kabızlık
•       Yaşa bağlı kilo kaybı
•       İştah kaybı
•       Eklem ve kemik ağrısı 
•       Yavaş büyüme
•       Kaşıntılı cilt
•       Döküntü
•       Depresyon
•       Davranış değişiklikleri
•       Düzensiz adetler
•       Ağız ülserleri
•       Sık tuvalete çıkma
•       Kötü kokulu dışkı
•       Diş minesi sorunları
•       Tekrarlayan diş çürükleri
•       K vitamini eksikliğinden kanama
•       A vitamini eksikliğinden kaynaklanan gece körlüğü

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Çölyak hastalığı, vücudun bağışıklık sisteminin buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adı verilen bir maddeye anormal tepki vermesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi genetik veya kalıtsal olabilir. Genellikle ilk belirtiler 1 yıl sonra gluten içeren besinler tüketildiğinde ortaya çıkar.

Çölyak Hastalığı Nasıl Tespit Edilir?

Öncelikle kliniğe gelenlerin semptomları ve aile öyküsü dinlenir. Fizik muayeneden sonra çölyak hastalığı için çeşitli testler yapılır. Tanıyı doğrulamak için kullanılan yöntemler serolojik testler ve biyopsidir. Kandaki antikor düzeyini ölçmek için serolojik bir testten sonra kesin tanı için ince bağırsak biyopsisi gerekir.

Çölyak hastalığı testi pozitif çıkmayan birçok kişi glutene karşı negatif reaksiyon gösterir. Bu duruma çölyak dışı gluten duyarlılığı denir. Çölyak hastalığını düşündüren semptomlarınız varsa, glutensiz bir diyete başlamadan önce doktorunuza danışmalısınız. Bu, doğru teşhisi kolaylaştıracaktır. Çölyak hastalığınız yoksa, gluten duyarlılığınız olup olmadığını anlamanın en iyi yolu, birkaç hafta glutensiz beslenmek ve semptomların kaybolup kaybolmadığına bakmaktır. Gluten yemeye başladığınızda semptomlar ortaya çıkar veya kötüleşirse, glutene duyarlısınız demektir.

Çölyak Hastaları Nasıl Beslenmeli?

Eğer teşhis konulmuş bir çölyak hastasıysanız, çölyak hastalarının tüketebilecekleri, gluten içermeyen gıdaların listesi şöyledir:

•       Tüm meyve ve sebze çeşitleri
•       Tüm bakliyatlar (nohut, kuru fasulye, börülce, mercimek, soya fasulyesi vb.)
•       Tüm şeker çeşitleri (pudra, toz şeker, kahverengi şeker)
•       Tüm katkısız ve sıvı yağ çeşitleri
•       Mısır ve mısır unu
•       Pirinç ve pirinç unu
•       Patates ve patates unu
•       Nohut unu, kestane unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu
•       Yumurta, reçel, bal, pekmez
•       Balık
•       Kümes hayvanı, sığır, dana ve kuzu eti
•       Su, meyve suları, kahve, siyah çay ve bitki çayları
•       Baharatlar
•       Pirinç ve pirinç unu ile yapılan sütlaç, muhallebi

Genel bir kural olarak, işlenmiş glutensiz ürünler yerine doğal olarak glutensiz ürünleri tercih etmek sizin için daha iyi olabilir. Bu, sağlıklı ve doğal olduğu anlamına gelmez. Glutensiz olan işlenmiş yiyeceklerin besin değeri düşüktür ve şeker, yüksek kalori ve katkı maddeleri içerebilir. Bira hariç çoğu içecek glutensizdir. Fakat onun da alternatifleri üretilmekte ve raflarda yerini almaktadır. Gittikçe daha bilinir bir hastalık haline geldiği için bu konuda alternatifler üretilmektedir.

Çölyak Hastalığı Diyeti

Çölyak hastaları bazı besinleri rahatlıkla tüketebilse de yememeleri ve kaçınmaları gereken besinler de vardır. Bu yiyecekler şunlardır:

•       Buğday, arpa, çavdar, yulaf ve bunları içeren ürünler
•       Et
•       Bira gibi maltlı alkoller
•       Boza ve tüm fermente içecekler
•       Hazır çorbalar; tarhana, erişte, un çorbası
•       Gluten içeren çikolata ve sakız
•       Ketçap, mayonez, dondurma, kuruyemiş ve gluten içeren soslar

Çölyak hastaları bu gıdalara dikkat etmeli, satın aldıkları ürünlerin etiketlerini okumalıdır. Gluten sadece gıdalarda değil, bazı ilaçlarda, kozmetik ürünlerde, kremlerde ve şampuanlarda da bulunur. Evde yemek pişirirken glutenli ve glutensiz gıdaların birbiriyle temas etmemesine dikkat etmek ve evde tüketilecek öğünlerde akıllıca seçimler yapmak önemlidir.

Çölyak Hastalığı Tedavisi Nasıl Yapılır?

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi glutensiz besin tüketmeye özen gösterilmelidir. Kesin olarak hastalığı bitirecek bir ilaç ya da tedavi yoktur. Kronik bir alerji şekli olan çölyak hastalığı ömür boyu sürer. Hastalar, glutensiz bir yaşam tarzına sonuna kadar bağlı kalmalıdır.

Peki, dikkat edilmezse ne olur? Riskler arasında malabsorpsiyon, büyüme geriliği, megablastik anemi, hipokromik mikrositik anemi, kalsiyum ve K vitamini eksikliği, otoimmün hastalıkların artması, osteoporoz, kısırlık, düşük, lenfoma, depresyon yer alır. Kolon ve ince bağırsak kanseri de bunlara dahildir. Bu sebeple çölyak hastalığına dair semptomları taşıdığınızı düşünüyorsanız hemen bir uzmana danışmalı ve gerekli önlemleri almalısınız.

Çölyak Hastalığı Genetik midir?

Çölyak hastalığı ailelerde görülür, ancak genetik riski olan herkes hastalığı geliştirmez. Başka bir deyişle, ebeveynler genlerini çocuklarına aktarabilir, ancak genetik yatkınlık, bir kişinin çölyak hastalığına yakalanmasına neden olan faktörlerden yalnızca biridir.

Çölyak hastalığı çok faktörlü bir hastalıktır, yani genetik ve çevresel faktörlerin hastalık gelişiminde rol oynadığı anlamına gelir. Bir kişinin genetik yapısı nedeniyle bir hastalık geliştirme riski daha yüksek olabilir, ancak bu, hastalığı geliştirecekleri anlamına gelmez.

Çölyak Hastalığı Geçer mi?

Çölyak hastalığının tek tedavisi, buğday, arpa, çavdar ve yulaf tanelerinde bulunan gluteni içermeyen, ömür boyu katı bir diyettir.

Doktorunuz, sağlıklı bir glutensiz diyet planlamanıza yardımcı olması için sizi bir beslenme uzmanına yönlendirecektir. Diyetinizden gluten içeren gıdaları çıkardığınızda, ince bağırsak iltihabı genellikle birkaç hafta içinde azalmaya başlar. Birkaç gün içinde kendinizi daha iyi hissedebilirsiniz. Bağırsak villusunun tamamen iyileşmesi ve yeniden büyümesi aylar veya yıllar alabilir. İnce bağırsağın iyileşme süreci çocuklarda yetişkinlere göre daha hızlı olma eğilimindedir.