Pankreatit Nedir?

Pankreas, vücutta karın boşluğunda midenin arkasında bulunan vücut için gerekli birçok enzimi salgılayan önemli bir organdır. Salgıladığı enzimler ile kan şekerini düzenleyen ve gıdaların sindirilmesini destekleyen pankreas; lipaz, amilaz ve proteaz gibi sindirim enzimleri içeren bir öz suyu üretir. Bu özsu sayesinde vücuttaki besin sindirimi ve besinlerden gelen enerjiyi kullanma döngüsü gerçekleşir. Pankreas sağlıklı bir şekilde çalışmasını sürdürürken yaşanılan bazı durumlardan kaynaklı olarak pankreasta yangısal durumlar ve iltihaplanmalar gelişebilir. Bu noktada “pankreatit nedir?” sorusunu cevaplamak doğru olacaktır. Pankreatit, pankreasta gelişen yangısal durumlarla başlayan ve ilerlemesi halinde pankreasta iltihaplanma gelişmesi ile karakterize bir hastalıktır.

Pankreatit Nedir?

Pankreatit, pankreas inflamasyonu yani iltihaplanması durumudur. İltihaplanma aşamasına geçmeden öncesinde farklı şiddetle belirtiler açığa çıkabilir. İltihaplanmanın şiddetinin artmasıyla beraber ise geri dönüşü olmayan hormonsal bozukluklar gelişebilir. Pankreatit ciddiye alınması gereken ve meydana getirdiği semptomların hızlı bir şekilde kontrol altına alınması gereken bir hastalıktır.

Pankreatit, akut pankreatit ve kronik pankreatit olmak üzere ikiye ayrılır. Akut pankreatit, yaşamı tehdit eden semptomlara sebebiyet veren bir hastalık çeşididir. Akut pankreatitin iyileştirilmesi mümkündür ancak erken teşhis ve tanı yöntemiyle komplikasyonların ilerlemesinin önüne geçilmesi gerekir. Akut pankreatit belirtileri arasında şiddetli ağrı, nabızda artış, bulantı ve kusma yer alabilir. Kronik pankreatit ise pankreasın uzun süre boyunca iltihaplanması veya uzun süre boyunca alkole maruz kalmasından kaynaklı daha sinsi ilerleyen bir hastalıktır. 

Her iki durumda da pankreas enzimlerinin hasar görmesi kontrolsüz bir şekilde üretilmesi pankreas yapısını değişimlere sebebiyet vererek pankreası tetikleyebilir. Günümüzde hala pankreatite sebep olan fizyolojik mekanizmaların tam olarak ne olduğu belirlenememiştir. Ancak bazı hastalıklarla beraber de pankreas görülme oranın arttığı bilinmektedir. Akut pankreatit geçmişi olan bazı kişilerde ilerleyen yıllarda kronik pankreatit gelişebileceği gözlemlenmiştir.

Pankreatit Belirtileri Nelerdir?

Pankreatit belirtileri akut pankreatit ve kronik pankreatite göre değişkenlik gösterebilir. Akut pankreatit hastalarda semptomlar daha hızlı ve daha şiddetli bir şekilde gözlemlenebilir. Genellikle hastalığın gelişmesiyle beraber hastalar, aniden gelen bir karın ağrısı ve bu karın ağrısının kuşak şeklinde sırta yayılmasına yönelik bir semptom ile karşılaşırlar. Hastanın böyle bir ağrı çektiği durumlarda rahat edebildiği tek duruş pozisyonu secde eder gibi öne doğru uzandığı pozisyonlardır. Bu akut pankreatit için en sık karşılaşılan semptom olurken aşağıda yer alan semptomlar da sıralanabilir.

• Mide bulantısı
• Tuvalete çıkmakta zorlanma
• Gaz çıkaramama
• Kusma
• Gözün beyaz kısmında sararmalar gerçekleşmesi
• Yüksek ateş
• Kan basıncı düşüklüğü
• Soğuk terleme
• Dışsal dışkı renginde değişimler
• İştah kaybı
• Nabız artışı

Kronik pankreatitin belirtileri de genellikle akut pankreatit ile benzerdir. Kronik pankreatit belirtileri de şu şekilde sıralanabilir.

• Ani karın ağrısı
• İstemsiz kilo kaybı
• Kronik yorgunluk
• İdrara çıkma miktarında artış
• Sık acıkma
• Görme bulanıklığı
• İshal
• Şişkinlik hissi

Herhangi bir semptom gözlemlenmesi halinde bir sağlık kuruluşuna danışılması büyük bir öneme sahiptir. Bu sayede kişide akut pankreatit olması halinde komplikasyonların ilerlemesinin önüne geçilebilir. Kronik pankreatit olması halindeyse pankreas hasarına bağlı vücudun diğer sistemlerinin olumsuz yönde etkilenmesinin minimalize edilmesi sağlanabilir.

Pankreatit Kimlerde Görülür?

Pankreatitin meydana geldi fizyolojik reaksiyon tam olarak tespit edilemese de bazı durumlara sahip bireylerde pankreatit gelişme oranının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. En sık oluşum nedenlerinden biri arasında safra kesesi taşları bulunur. Safra kesesinde çamur veya taş oluşumuna bağlı olarak da pankreatit gelişebilir. Bu tür durumlarda genellikle bir akut pankreatit türü olan biliyer pankreatit gözlemlenir.

Safra kesesi hastalıklarının yanı sıra aşırı alkol tüketimi olan kişilerde de pankreatit görülebilir. Alkol pankreas hücrelerine geri dönüşü olmayan zararlar verebilecek bir materyaldir. Bu iki ana nedenin dışında pankreatit, kistik fibroz bulunan, bakteriyel veya viral enfeksiyon geçiren, östrojen veya tiazid diüretik türevi ilaçlar kullanan kişilerde de görülebilir.

Kortizon ilacı kullanan, pankreasın zarar görmesi ile sonuçlanmış cerrahi operasyon geçmişi olan, hiperkalsemi veya hiperlipidemi sorunları bulunan kişilerde de pankreas görülebilir. Bazı durumlarda karın bölgesinde yaralanma veya darbe alan kişilerde de pankreatit gelişebilir.

Pankreatit Tanısı Nasıl Konur?

Pankreatit tanısı görüntüleme yöntemleri ve doktor tarafından gerçekleştirilecek fiziksel muayene ile konulur. Doktor mutlaka laboratuvar tetkiklerine de başvurur. Şiddetli karın ağrısı nedeniyle genellikle hastaneye başvuran hastaların yapılacak olan kan testleri ile pankreas enzim değerleri incelenir. Bir pankreatit durumunun söz konusu olması halinde pankreas enzimlerinin yükseldiği görülür.

Görüntüleme tekniği olarak manyetik rezonans görüntüleme (MR), ultrason ya da bilgisayarlı tomografi yöntemlerine başvurulur. Bu görüntüleme teknikleri ile safra kanalı, pankreatik kanal ve pankreas incelenir. Çevredeki diğer dokularda meydana gelen hasar tespiti de sağlanabilir.

Bazı durumlarda hastaya gaita testi uygulanarak gaitada bulunan yağ miktarı da incelenir.

Pankreatit Nasıl Tedavi Edilir?

Gelişen pankreatit türüne göre pankreatit tedavisinde başvurulan yöntemler değişkenlik gösterir. Gözlemlenen semptomlara bağlı olarak da tedavi planlaması yapılır. Akut pankreatitte tedavi süreci daha az riskli olurken kronik pankreatit de bu risk yükselebilir. Akut pankreatit ile hafif semptom gözlemlenmesi halinde tedavinin ilk amacı böbrek fonksiyonlarını korumaktır ve pankreasta gelişen iltihabı azaltmaktır. Bu kapsamda belirli tedaviler uygulanır. Öncelikle nazogastrik tüpe başvurulur. Ardından dehidrasyon önlenmesi üzerine çeşitli protokoller uygulanır. Ağrı kesici ilaçlar ile ağrı semptomlarının hafifletilmesi sağlanır. Semptomların şiddetli olması halinde yoğun bakım ünitesinde tedaviye başvurulur. Bu noktada genellikle antibiyotik tedavileri uygulanarak pankreastaki ölü dokuların enfeksiyon geliştirilmesi önlenir. Solunum güçlüğü çeken hastalarda solunum yardımı sağlanırken hipovolemik şoku önlemek üzere intravenöz sıvı tedavisi uygulanır.

Pankreatitin ilerlemiş olduğu riskli vakalarda cerrahi operasyonlara başvurularak bu dokular temizlenebilir. Kişilerin safra kesesinde meydana gelen taşlardan dolayı pankreatit gelişmesi halinde ise safra kesesi taşları alınır. Son olarak pankreatitin tedavi edilebilmesi için alkolik bireylerin mutlaka alkol bağımlılığı tedavisi alarak alkolü bırakması gerekir.

Pankreatit Hastası Ne Yememeli?

Pankreatit hastalarının beslenme şekline dikkat etmesi büyük bir öneme sahiptir. Pankreatit sindirim sistemini olumsuz yönde etkileyebilecek bir hastalık olduğundan hastaların besinleri sindirmesi zorlaşacaktır. Pankreatit hastaları doktor ve diyetisyen kontrolünde beslenmelidir. Bu tür hastalara genellikle az az sık sık besleneceği şekilde 6 öğünlük bir beslenme planı uygulanır. Diyetin yağ oranı azaltılmalı mümkünse çok az yağlı bir beslenme planı uygulanmalıdır. Bu noktada bazı yasaklı besinler vardır. Kızartma yiyeceklerden, unlu mamullerden, işlenmiş etlerden uzak durulması önerilir. Kırmızı et yerine az yağlı etler tercih edilmelidir. Yapay tatlandırıcı içeren yiyecek ve içeceklerin tüketilmemesi ve alkolün bırakılması gerekir. Sigara kullanan kişilerin sigara tüketiminden de uzak durması önerilir. Gaz yapan yiyeceklerin tüketiminden kaçınılmalı ve bol sıvı tüketimine özen gösterilmelidir.

Pankreatit İlerlerse Ne Olur?

Akut pankreatit ve kronik pankreatit teşhis edilmesiyle müdahale edilmesi gereken hastalıklardır. Erken müdahalenin hayat kurtarıcı olduğu bu hastalıklarda hastalığın ilerlemesinin önüne geçilmesi gerekir. Pankreatittin ilerlemesi takdirinde bölgede ciddi olarak bir enflamasyon gelişmesine bağlı olarak bağışıklık sistemi olumsuz yönde etkilenir. Pankreas enzimlerinin normalin dışında salgılanmasına bağlı olarak sindirim sisteminde sorunlar gelişebilir ve bu durum metabolizmayı genel olarak olumsuz yönde etkileyebilir. Pankreatitin ilerlemesi halinde yine iltihaplanmaya bağlı olarak bölgede ciddi yaralanmalar meydana gelebilir. Böbrek ve kalp fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilenebilir. Pankreatit tedavi edilmemesi halinde veya durdurulmaması halinde kişinin yaşamını tehdit eden bir hale dönüşebilir.

Pankreatit Ağrı Yapar Mı?

Hem akut hem de kronik pankreatitin en sık karşılaşılan semptomlardan biri şiddetli ağrıdır. Karın çevresinde başlayan ve sırta kadar yayılabilen bu ağrı hastaların gündelik hayatını olumsuz yönde etkiler. Pankreatit ile gelişen ağrılar genellikle birden başlar ve birkaç saat içerisinde şiddeti giderek artar. Kuşak şeklinde karın ağrısının ardından bu ağrı sırt ve üst abdominal bölgeye çıkabilir. Ağrı gelişmesi halinde kişiler sadece belirli pozisyonlarda rahat edecek şekilde hareket edebilirler.

Pankreatit Halsizlik Yapar Mı?

Pankreatite bağlı vücutta halsizlik gelişebilir. Özellikle kronik pankreatite sahip olan bireylerin sıkça gösterdiği semptomlar arasında halsizlik yer alır. Bunun temelinde pankreas enzimlerinin miktarlarında değişimler olmasına bağlı olarak sindirim sisteminin olumsuz yönde etkilenmesi yer alabilir. 

Pankreatit Kronik Hastalık Mı?

Pankreatit akut veya kronik olmak üzere ikiye ayrılır. Akut pankreatit geri döndürülebilir bir hastalık olurken kronik pankreatit pankreasta ve pankreas tarafından üretilen enzimlerde kalıcı hasarlara sebebiyet verir. Kişilerde kronik pankreatit teşhis edilmesi halinde bu isminden de anlaşılacağı üzere kronik bir hastalıktır. Pankreatit semptomlarının kontrol altına alınmasına yönelik genellikle kişilere hayat boyu bir tedavi uygulanır. Kronik pankreatit genellikle alkolizm problemine sahip kişilerde gözlemlenir.

Pankreatit Ultrasonda Görülür Mü?

Pankreatit teşhisinde ultrason görüntüleme tekniğine başvurulur. Ultrason sayesinde pankreas dokusundaki değişimler tespit edilebilir. Hem akut hem de kronik pankreatit ultrason ile teşhis edilebilir. Ancak doğru teşhis için ultrasonla birlikte kan tahlillerine de mutlaka yer verilir.

Hangi İlaçlar Pankreatit Yapar?

Pankreatit hastalarında bazı ilaç kullanımlarının bu hastalığa sebep olabileceği gözlemlenmiştir. Kodein veya penisilin gibi ilaçlara karşı alerji gösteren kişilerde pankreatit gelişebilir. Östrojen, tiazid diüretik benzeri ilaçlar ve kortizon kullanan kişilerde de pankreatit gelişebildiği gözlemlenmiştir.