Bazal Metabolizma

Vücut, uyku halindeyken bile yaşam fonksiyonlarını sürdürebilmek için belirli miktarda enerjiye ihtiyaç duyar. Vücut sıcaklığının korunması, nefes alma, organların belirli bir düzeyde çalışması gibi fonksiyonlara bağlı olarak enerji ihtiyacı oluşur. Bazal metabolizma hızı bu ihtiyaç duyulan enerjiyi simgeler. Kişiden kişiye farklılık gösteren değer, dönemsel olarak değişkenlik gösterebilir. Çeşitli formüller ile hesaplanabilen bazal metabolizma hızı bir bedenle ilgili detaylı bilgiye ulaşılması üzerinde önemli bir role sahiptir.

Diyet sürecinde, profesyonel sporcularda göz önünde bulundurulması gereken güçlü bir veridir. 

Bazal Metabolizma Nedir?

Vücut sadece hareket ederken enerjiye ihtiyaç duymaz. Hücrelere oksijen iletilebilmesi, kanın pompalanan bilmesi, nefes alınabilmesi veya sindirim gerçekleşebilmesi için de enerjiye ihtiyaç duyulur. Bazal metabolizma hızı vücudum temel fonksiyonlarının gerçekleştirebilmesi için ihtiyaç duyduğu enerjidir. Kalori değerinde hesaplanır. 

Bazal metabolizma altında bazal metabolizma hızı başlığı da yer alır. Bazal metabolizma hızı ise temel yaşam fonksiyonları için ihtiyaç duyulan minimum kalori miktarını anlamını taşır. Sağlıklı bir birey bazal metabolizma hızının karşılanabilmesi için bu değerin üzerinde besin alımı gerçekleştirmelidir. Kişiden kişiye değişen bazal metabolizma hızı dinlenme metabolizması ile sıklıkla karıştırılır. Dinlenme metabolizma hızında vücudun yaşamsal fonksiyonları dışında da harcadığı kaloriler hesaba katılırken bazal metabolizma hızı sadece fonksiyonları ele alır.

Bazal Metabolizma Ne İşe Yarar?

Bazal metabolizma, vücut uyku halindeyken bile yaşamsal fonksiyonlarını gerçekleştirebilmesinde görev alır. Hücrelere oksijen iletilmesi, beyin fonksiyonlarının devam etmesi, kalp atışının sürmesi, sindirimin gerçekleşmesi ve hücrelerin yenilenmesi için bazal metabolizma oldukça önemlidir. Bazal metabolizma sayesinde tüm bu fonksiyonlar çalışmaya devam eder ve vücut yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilir.

Bazal Metabolizma Nasıl Hesaplanır?

Bazal metabolizma hızının hesaplanması özellikle sporcular ve diyet sürecindeki kişiler için büyük önem taşır. Diyette bazal metabolizma hızının altına düşülmeden beslenilmesi son derece önemlidir. Aksi takdirde vücutta fonksiyonel bozukluklar, metabolizma hızında düşüş ve diyet sürecinde olumsuz bir seyir gözlemlenebilir. Benzer şekilde spor aktivitelerinde de harcanan kalorilerin belirlenmesi için bazal metabolizma hızının bilinmesi oldukça önemlidir. Bazal metabolizma hızı bir kişinin günlük kalori ihtiyacının neredeyse % 75’ini oluşturur. Önemli bir miktarı kaplayan bu değer göz ardı edilmeyecek temel öğelerden biridir.

Bazal metabolizma hızı birkaç farklı yolla hesaplanabilir. Bilim dünyasında en çok kullanılan bazal metabolizma hızı hesaplama yöntemi Harris Benedict yöntemidir. Aşağıda bulunan formül ile bazal metabolizma hızı hesaplanabilir. 

Kadınlar için BMH;655,1 + (9,56 x kilo) + (1,85 x boy) – (4,68 x yaş)

Erkekler için BMH;66,5 + (13,75 x kilo) + (5,03 x boy) – (6,75 x yaş)

Bazal Metabolizma Nelere Bağlıdır?

Bazal metabolizma hızı farklı etkenlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Kişinin yaşı, cinsiyeti, bulunduğu coğrafya, beslenme şekli, vücudunda bulunan yağ ve kas doku miktarı gibi etkenlere bağlı olarak bazal metabolizma hızı değişir. Yirmili yaşlardan itibaren bazal metabolizma hızı her yıl %1 oranında azalır. Hücre faaliyetlerinin yaşla azalması bazal metabolizma hızının altında yatan nedenlerden biri olabilir. Erkeklerin bazal metabolizma hızı kadınlara göre daha fazladır.

Bazal metabolizma hızı üzerinde bazı hastalıklar da etkili olabilir. Kullanılan ilaçlar da benzer şekilde masal metabolizma hızı üzerinde değişiklik yaratabilir.

Bazal metabolizma hızı mevsimlere göre de değişkenlik gösterir. Kışın daha yavaş olan bazal metabolizma yazın daha hızlıdır. Ergenlik ve hamilelik gibi özel dönemlerde metabolizma hızında artış görülür.

Bazal metabolizma hızı beslenme şekline bağlı değişkenlik gösterebilir. Protein ağırlıklı beslenen kişilerde daha yüksek oranda bazal metabolizma hızı görülür. Bu durumun temelinde besinlerin termodinamik etkisinin yer aldığı düşünülmektedir. Besinler yakılırken vücuda belirli oranda ısı verir ve bu durumda bazal metabolizma hızını artırıcı etki gösterebilir.

Ölçüm sırasında hesaba katılmıyor olsa da korku veya öfke gibi sinirsel durumlarda bazal metabolizma hızında artış olduğu gözlemlenmiştir.

Bazal Metabolizma Ne Zaman Ölçülür?

Bazal metabolizma tam dinlenme halindeyken ölçülen bir değerdir. Doğru bir ölçüm için sabah uyanır uyanmaz, vücut tam olarak dinlenmiş bir vaziyetteyken ve 12 saatlik bir açlık ardından ölçüm alınmalıdır. Kas hareketi yapılmadan ölçüm alınması en idealdir.

Bazal metabolizma hızı formüller ile hesaplanabilir iken çeşitli cihazlar yardımıyla de ölçülebilir. Direkt veya indirekt kalorimetre yöntemleriyle bazal metabolizma hızı ölçülebilir. Genellikle yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri oksijen sayımı yapılmasıdır. Bu yöntem ile 15 dakika boyunca kişiye maske takılır ve normal bir şekilde nefes alıp vermesi istenir. Oksijen döngüsünden yola çıkılarak kişinin soluduğu oksijen ve yaydığı karbondioksit hesaplanır. Böylece kişinin bazal metabolizma hızı ölçülür. Bu ölçüm indirekt kalorimetre yöntemlerinden biridir.

Direkt kalori metrede ise izole bir oda içerisinde bekletilen kişinin su sıcaklığı üzerinde yarattığı değişimler hesaplanır.

Bazal Metabolizma Nasıl Hızlandırılır?

Bazal metabolizma hızı egzersiz yaparak, sağlıklı beslenerek ve kas kütlesini artırarak hızlandırılabilir. Bazı çalışmalar düzenli uyku düzenine sahip olunmasının da bazal metabolizma hızını artırdığını gösterir. Düzenli uyku ile vücut sağlıklı bir hormonal dengeye sahip olur. Bu durum vücudun tam olarak dinlenebilmesini ve yaşamsal fonksiyonlarını daha iyi gerçekleştirebilmesini sağlar.

Mevcutta bulunan tiroit hastalığı bazal metabolizma hızını direkt olarak etkileyebilir. Tiroitlerin ihtiyaç duyulandan daha az çalışması bazal metabolizma hızını yavaşlatır. Fazla çalışması ise metabolizma hızını hızlandırır. Her 2 durumda da çeşitli sağlık problemleri açığa çıkabilir. Sağlıklı tiroit fonksiyonları ile sağlıklı bir bazal metabolizma hızı elde edilebilir.

Bazal Metabolizma Nasıl Artar?

Bazal metabolizma hızı çeşitli yöntemler ile arttırılabilir. Sağlıklı bir bireyin yüksek oranda bazal metabolizma hızına sahip olması genel sağlık profilini olumlu yönde etkiler. Bazal metabolizma hızının artması için yağsız vücut kütlesinin artması hedeflenmelidir. Kaslar oksijenli solunum gerçekleştiren ve metabolizma hızını arttıran dokulardır. Metabolizma hızının artmasıyla kişiler dinlenme halindeyken bile daha fazla kalori yakarlar. Bu durum özellikle zayıflamak isteyen kişiler için son derece avantajlı bir durumdur. Zayıflamak isteyen bireyler yüksek metabolizma hızları sayesinde daha kolay bir şekilde kilo verirler.

Günlük aktivite miktarının artırılmasıyla de bazal metabolizma hızı arasında ilişki bulunur. Bu durumun temelinde yine kas dokusunun daha fazla çalıştırılması yer alır. Çalışan kas dokusu ile kişiler daha hızlı bir dolaşıma sahip olur ve bu durum bazal metabolizma hızını arttırır.

Stres seviyesini azaltmaya yönelik faaliyetler de bazal metabolizma hızını etkiler. Stres faktörünün artması bazal metabolizma hızını olumsuz yönde etkiler. 

Uzun süreli aç kalmaya yönelik diyetler veya bazal metabolizma hızının altında kalori alımı bazal metabolizma hızının düşmesine neden olur. Açlık sendromuna giren vücut bazal metabolizma hızını düşürerek kendini savunmaya geçer. Uzun vadede bu durum kilo vermeyi son derece zorlaştırarak çeşitli hastalıklara sebebiyet verebilir. Bundan dolayı diyet sürecinde ihtiyaç duyulan kadar besin ile beslenmek büyük önem taşır.

Bazal metabolizma hızı besin yolu ile de arttırılabilir. Yeşil çay ve kahve gibi kafein içeren uyarıcı maddeler bazal metabolizma hızının artması üzerinde etkilidir. Bazı kullanılan hormonsal ilaçlar da bazal metabolizma üzerinde arttırıcı etki oluşturabilir.