Besin Piramidi ve Beslenme

Sağlıklı ve dengeli beslenmeye yönelik araştırma yapan herkesin karşılaştığı kavramlardan biri besin piramididir. Besin piramidi, sağlıklı ve dengeli beslenmek için örnek alınabilecek temel bir şablondur. Piramidin her bir katmanında farklı besin gruplarına değinilir. Bir öğünde bu besin gruplarının dengeli bir şekilde bulunması ile ideal bir öğün hazırlanabilir. Diyetisyenler tarafından sıkça kullanılan besin piramidi, sağlıklı beslenmeyi öğretmek veya aşılamak için de kullanılan önemli bir çizelgedir. 

Besin Piramidi Nedir?

Besin piramidi, çeşitli yiyecek katmanlarına ayrılan ve her bir katmanda farklı bir besin grubuna yer veren bir şemadır. Bir kişinin günlük beslenmede o besin grubuna ne kadar ihtiyaç duyduğuna yönelik piramitte bahsi geçen besin grubu için yer ayrılır. Bir besinden fazla miktarda veya az miktarda tüketmek dengeli beslenmeyi olumsuz yönde etkilerken besin piramidi bu dengenin sağlanması için itina ile şema haline getirilmiştir.

Besin piramidi adından da anlaşıldığı üzere üçgen şeklinde bir şemadır. Bu şemanın üçgen şeklinde olmasının temelinde tüketilmesi gereken besinlerin hangi oranda vücut tarafından ihtiyaç duyulduğunun belirlenmesi yer alır. Yukarıya doğru gidildikçe piramidin alanı daralır. Yağ ve şeker grubuna ait olan bu alan yüksek kalorili besinler içerdiğinden daha kısıtlı miktarda günlük beslenmeye eklenmelidir. En temelde bulunan tahıl grubu ise hem enerji hem de lif kaynağı olmasıyla vücudun temel ihtiyaçlarını karşılayan besinlerdir. Sağlıklı bir birey günlük alması gereken enerjinin hemen hemen yarısı veya yarısından fazlasını karbonhidrat kaynaklarından almalıdır.

Besin Piramidi Neden Önemlidir?

Beslenme, vücut fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için temel ihtiyaçlardan biridir. Besin tüketimi yeterince gerçekleşmelidir. Yetersiz besin alımına bağlı olarak çeşitli eksiklikler açığa çıkabilir ve bu durum vücut fonksiyonlarını olumsuz yönde etkiler. Tam tersi bir durumda ise ihtiyaç duyulandan fazla beslenilmesi kilo artışına, kontrol edilemeyen kilo artışı ise obeziteye dönüşerek yaşamı tehdit edici bir hale dönüşebilir. Bundan dolayı beslenme kişinin boy, kilo, yaş ve cinsiyet gibi değişkenlere bağlı olarak şekillendirilmelidir. Her bireyin ihtiyaç duyduğu kalori değeri farklı olabilirken bu kalorinin besin dağılımının nasıl olması gerektiği genellikle benzerdir. Besin piramidi bu dağılımın nasıl olacağını gösterir.

Dengeli beslenmek sağlıklı bir yaşamın temelini oluşturur. Besin piramidi, bu dengenin nasıl olması gerektiğini gözler önüne serer. Piramidin her basamağında bulunan besin grupları günlük beslenmede ayrı bir öneme ve yere sahiptir. Piramit ile uyumlu bir öğün hazırlanması halinde kişiler ihtiyaç duydukları besinleri yeteri kadar tüketebilir. 

Besin piramidinin bir diğer önemi ise kişilere sağlıklı beslenme alışkanlığını kazanmasında kolaylık tanımasıdır. Besin piramidine bakılarak bir besin grubuna ne kadar yer verilmesi gerektiği öğrenilebilir. Piramide uygun şekilde beslenme ile sağlıklı beslenme alışkanlığı hayatın kalıcı bir parçası haline getirilebilir. Diyet yapmaktan korkan kişiler için besin piramidine uyumlu bir şekilde beslenmek ideal beslenme alışkanlığının kazanılması için altın değerinde bir yöntemdir. Bu sayede kişiler diyette olduklarına yönelik strese girmeden sağlıklı beslenmeyi yaşamlarının bir parçası haline getirilebilir.

Besin Piramidi Ne İşe Yarar?

Besin piramidi, bir kişinin hayatı için çeşitli faydalara sahiptir. 

• Taze sebze ve meyve tüketimini vurgulayan piramit sayesinde kişiler ihtiyaç duydukları vitamin ve mineralleri besin yoluyla alabilirler.
• Kuru baklagiller ve et ürünlerine ayrılan yer sayesinde kişiler tüketmesi gereken miktarlarda protein tüketebilirler.
• Tahıl grubu ve sebze grubu gibi lif içeriği yüksek olan besinlerin günlük beslenmeye eklenmesini sağlayarak ihtiyaç duyulan lifin tüketilmesini destekler. Bu sayede bağırsak sağlığı verimli bir şekilde çalışmaya devam eder.
• Süt ve süt ürünlerine piramitte verilen yer bir kişinin günlük alması gereken A, C ve D vitaminlerini, kalsiyumu ve ihtiyaç duyulan proteinin alınmasını sağlar.
• Sağlıklı beslenme alışkanlığını daha kolay bir şekilde hayata entegre edilmesini sağlar.
• Diyet yapmaktan endişe duyan kişiler için piramidi takip etmek kolay uygulanabilir bir yöntemdir.
• Kalp rahatsızlıkları, kanser, sindirim sistemi hastalıkları ve diyabet gibi sağlık sorunlarının oluşmasını önleyen bir beslenme alışkanlığının benimsenmesini destekler.
• Yağ ve şeker grubuna da piramitte yer verilmesi kişilerin bu tür gıdalara da ihtiyaç duyabileceğini göz önünde bulundurarak daha sürdürülebilir bir diyet uygulamalarını sağlar.

Besin Piramidini Oluşturan Besin Grupları Nelerdir?

Besin piramidinde günlük hayatta tüketimine ihtiyaç duyulan her besin grubuna yer verilmiştir. Piramidin temelinde tahıl grubu yer alır. Tahıl grubunun üstünde sebze ve meyve grubuna yer verilir. Bir üst katmanda ise süt ve süt ürünleri, et, yumurta ve kuru baklagillere yer verilir. En tepede ise yağlar ve şeker grupları bulunur. Günlük ihtiyaç duyulan enerji dağılımına göre her bir besin grubuna ayrılan alan belirlenir. Besinler arasında en büyük kaloriye sahip olan besin grubunun yağlar olmasına bağlı olarak yağlara daha kısıtlı bir alan bırakılmıştır. Örneğin bir kişi sebze meyve tüketimi kadar yağ grubu tüketmesi halinde ciddi kilolar alabilir. Bu durum kişilerin sağlık profilinin olumsuz yönde etkilenmesiyle sonuçlanır. Besin piramidinde bulunan her bir besin öğesinin piramide eklenmesinin ve eklendiği katmanın temel açıklamaları vardır.

• Tahıllar: Patates, ekmek, pirinç, bulgur makarna, esmer pirinç veya kinoa gibi tahıllar bu grupta yer alır. Karbonhidrat kaynağı olan tüm bu besinler vücudun ihtiyaç duyduğu enerjinin karşılanmasını sağlar. Özellikle, tam buğday, çavdar, esmer pirinç gibi yüksek lifli olan tahıllar vücudun ihtiyaç duyduğu günlük lif miktarının büyük bir kısmını karşılar. Tokluk süresini uzatarak gün içerisinde açlık hissiyatının kontrol edilmesini desteklerler. Önemli lif kaynakları olmasıyla bağırsak sağlığını korurlar. Tahıllar vitamin ve mineral kaynağı olmaları nedeniyle sağlıklı bir beslenmenin temel üyelerindendir.
• Sebze ve meyveler: Sebze ve meyveler A, C, E ve K vitamini gibi vücudun ihtiyaç duyduğu önemli vitaminlerin ana kaynaklarıdır. Vitaminlere ek olarak antioksidan, lifler, potasyum ve sodyum gibi çeşitli minerallerden zengindirler. Günlük beslenmeye farklı renklere sahip meyve ve sebzelerin eklenmesiyle vücudun ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineral alınabilir.
• Yumurta ve et ürünleri: Protein vücudun temel yapı taşıdır. Her bir hücrenin oluşumunda görev alan proteinler günlük olarak beslenmeye eklenmelidir. Yumurta ve et ürünleri protein kaynakları olup, vitamin ve mineral açısından da önemli besinlerdir. Kalorileri ve kolesterol içeriği nedeniyle günlük beslenmeye dikkatli miktarlarla eklenmelidir. Sağlıklı pişirme yöntemleri ile pişirilmelidirler.
• Süt ve süt ürünleri: Kemik sağlığı için elzem bir mineral olan kalsiyum genellikle süt ve süt ürünleri kaynaklı alınabilen bir mineraldir. Et ürünleri gibi önemli protein kaynakları olan süt ve süt ürünleri çocukluk çağından itibaren beslenmeye eklenmesi gereken önemli gıdalardır. Ete benzer bir şekilde doymuş yağ ve kolesterol içeriği yüksek olan süt ürünleri de dikkatli miktarlarda günlük beslenmeye eklenmelidir. Gıdalar sağlıklı olsa bile fazla tüketiminde her bir gıda vücudu olumsuz yönde etkileyebilir.
• Yağlar ve tatlılar: Besin piramidinde en yüksek kaloriye sahip besin çeşitleri bu katmanda yer alır. Genellikle kalori alımıyla karakterize edilirler. Özellikle paketlenmiş endüstriyel ürünlerin içerisinde doymuş ve trans yağ içeriği bulunması çok fazla tüketimde sağlığa ciddi anlamda olumsuz yönde etki eder. Avokado yağı ve zeytinyağı gibi sağlıklı yağlar ise kalp ve damar sağlığını olumlu yönde etkileyebildiği gibi yine dikkatli miktarlarda tüketilmelidir.

Besin Piramidinin Beslenmedeki Yeri Nedir?

Endüstriyel gıdalara yönelimin artmasıyla beslenmeye dayalı gelişen sağlık problemleri görülme sıklığı da artmaktadır. Başta diyabet olmak üzere, hipertansiyon, kolesterol seviyelerinde artış gibi çeşitli metabolik hastalıklar beslenme şekline bağlı açığa çıkabilir. Dengeli ve sağlıklı beslenmeyi vurgulayan besin piramidi, ideal bir beslenme programı oluşturulması için adeta bir rehber görevi görür. Tüketilmesi önerilen besinler ideal bir dağılım ile piramitte yer alır. İdeal günlük beslenme için yol gösteren piramit, kişilere beslenmelerini sağlıklı bir şekilde düzenleme imkânı tanır.