Çinko Nedir? Ne İşe Yarar?

Çinko, vücutta önemli fonksiyonlarda görev alan kıymetli mineral çeşitlerinden biridir. Çinko, vücut tarafından üretilemez ve dışarıdan alınması gerekir. Vücutta birçok enzimin sentezlenmesinde görev alan çinko, sağlıklı bir vücut işleyişi için olmazsa olmaz bir mineraldir. Günde ihtiyaç duyulan kadar çinko alınması ile çinkonun vücut için katkılarından tam verimle yararlanmak mümkün olabilir. Çinko belirli besin kaynaklarında bulunduğu gibi bu besinlerin günlük beslenmeye eklenmesi ile vücudun ihtiyaç duyduğu kadar çinko besinlerden alınabilir. Ancak bazı dönemlerde vücudun çinko ihtiyacı artabilir veya besinlerin yetersiz kalmasından kaynaklı olarak çinko eksikliği meydana gelebilir. Bu tür durumlarda çinko eksikliğinin telafi edilmesi son derece önemlidir.

Çinko Nedir?

Çinko sağlıklı bir insan vücudu için ihtiyaç duyulan mikro besin öğelerinden biridir. Bağışıklık sisteminden metabolik faaliyetlere kadar birçok sistemde görev alan çinko insan vücudunda düzenli olarak bulunması gereken bir mineraldir. Yetişkin bireylerin vücudunda genellikle 2 gram kadar çinko bulunduğu tahmin edilir. Çinko vücutta genellikle kemik, kas, saç ve deride bulunur. Kan dolaşımda da yer alan çinko hemen hemen vücudun her bir dokusunu etkileyen özelliklere sahiptir.  

Çinko Ne İşe Yarar?

Çinko vücut için elzem rollere sahiptir. Öncelikle çinko büyüme ve gelişmede, bağışıklık sisteminin desteklenmesinde, DNA sentezinde ve protein sentezinde görev alır. Bunlara ek olarak sinir sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışması, doku yenilenmesi ve üreme fonksiyonlarının verimli bir şekilde çalışması üzerinde de çeşitli rollere sahiptir. Çinko biyokimyasal aktivitelerde rol alır. Enzimler maksimum düzeyde katalitik aktivite gösterebilmek için çinkoya ihtiyaç duyar. Birçok farklı enzimin görevlerini gerçekleştirmesini desteklemesinden kaynaklanarak çinko vücudun farklı sistemlerini etkiler. Yapılan çalışmalar nöro davranışsal gelişimlerin de çinkodan etkilendiğini göstermektedir.

Çinkonun Faydaları Nelerdir? 

Günde ihtiyaç duyulan kadar çinko alınması ile çinkonun vücuda sağlayacağı faydalardan yararlanılabilir. Vücutta aldığı roller sayesinde çinko çok sayıda faydaya sahiptir. Çinko alımına bağlı olarak elde edilebilecek faydalar şu şekilde sıralanabilir. Çinko;

• Bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Kronik hastalıklara karşı savunma sağlar.
• Yaşlanmayla gelişebilecek olan hastalıkların riskini azaltmada etkilidir.
• Yara iyileşmelerini hızlandırır.
• Cilt bütünlüğünü koruyarak cilt problemlerini önler.
• Saç yapısını destekleyerek salça dökülmesini önler.
• Makula dejenerasyonu veya romatoid artrit hastalıklarına yakalanma riskini azaltır.
• Kronik yorgunluğu önler.
• Wilson ve Alzheimer gibi hastalıkların önlenmesinde de etkili olacağı düşünülür.

Çinko İhtiyacı Günlük Ne Kadardır?

Çinko, vücut tarafından üretilemeyen ve vücutta depolanamayan bir mineraldir. Bundan dolayı her gün belirli miktarda vücuda çinko alınması gerekir. Her yaş döneminde ihtiyaç duyulan çinko miktarı değişkenlik gösterir. Ergenlik döneminden itibaren cinsiyet de çinko ihtiyacında değişimler yaratabilir. Çinkonun ihtiyaç duyulan faaliyetlerini gösterebilmesi için günlük gereken çinko alım miktarı aşağıdaki şekilde listelenebilir.

• 0-6 Ay aralığında 2 miligram
• 7- 12 ay aralığında 3 miligram
• 1- 3 yaş aralığında 3 miligram
• 4- 8 yaş aralığında 5 miligram
• 9- 13 yaş aralığında 8 miligram 
• 14- 18 yaş aralığında erkek çocukları için 11 miligram kız çocukları için 9 miligram
• 19 yaş üstünde erkekler için 11 miligram kadınlar için 8 miligram
• 19 yaşının üstündeki hamile kadınlar için 11 miligram emzirme dönemindeki kadınlar içinse 12 miligram çinko alınması gerekir.

Çinko Hangi Besinlerde Bulunur? 

Günlük ihtiyaç duyulan çinko miktarı çinko içeren besinlerin tüketilmesi ile vücuda alınabilir. Çinko hayvansal ve bitkisel kaynaklı besinlerde bulunabilen bir mineraldir. Hayvansal kaynaklı besinlerde çinko miktarı daha fazladır ve hayvansal kaynaklarda bulunan çinkonun vücut tarafından emirliği bitkisel kaynaklara göre daha fazladır. Sağlıklı beslenme alışkanlığını benimsendiği, dengeli ve düzenli bir beslenme ile vücuda ihtiyaç duyulan kadar çinko alabilmek mümkündür. Çinko içeren besinler şu şekilde sıralanabilir.

• Et
• Tavuk
• Hindi
• Kabuklu deniz ürünleri
• Yeşil yapraklı sebzeler
• Mantar
• Yumurta
• Yer fıstığı
• Fındık
• Kurubaklagiller
• Kabak çekirdeği 
• Susam
• Kakao

Çinko Eksikliği Nedir?

Çinko eksikliği, vücutta bazı dokularda bulunan çinko miktarının düşmesi veya kandaki çinko miktarının önerilen miktarlardan az olması olarak tanımlanır. Yoğun miktarda tahılla beslenme, vejetaryen beslenme veya çeşitli hastalıklardan kaynaklı olarak çinko eksikliği görülebilir. Çinko eksikliği temelinde farklı hastalıklar veya farklı durumlar da yer alabilir. İrrite bağırsak sendromu görülen kişilerde emilim problemleri açığa çıkabileceğinden çinko eksikliğiyle de karşılaşılabilmesi olasıdır. Çinko eksikliği beraberinde bazı semptomlar gelişebilir ve yaşamsal faaliyetler olumsuz yönde etkilenebilir. Bundan dolayı kişide çinko eksikliği olması halinde kişiye, çinkodan zengin gıdalara beslenmede yer vermesi veya ihtiyaç duyulan noktalarda çinko takviyesi alması önerilir.

Çinko Vücutta Neden Azalır? 

Belirli etkilerden dolayı vücutta bulunan çinko miktarı azalabilir veya vücudun çinkoya duyduğu ihtiyaç artabilir. Çinko azalmasına sebep olabilecek durumlar aşağıdaki gibidir.

• Çinko kaynaklarından yetersiz beslenme
• Düşük biyoyararlanım
• Malabsorbsiyon
• Bazı hastalıklar
• Bağışıklık sisteminde meydana gelen düşüşler
• Hamilelik dönemi
• Büyüme ve gelişme dönemi
• Alkol tüketiminde artış
• Kronik rahatsızlıklar

Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir? 

Çinko eksikliği ile vücutta çeşitli belirtiler açığa çıkabilir. Yetişkinlerde en sık görülen çinko eksikliği belirtisi bağışıklık sisteminin düşüşü olurken aşağıda bulunan semptomlarda çinko eksikliğine bağlı gelişebilir.

• Sürekli grip olma
• Yaraların geç iyileşmesi
• Vücudun ödem tutması
• Saç dökülmesi
• İnfertilite
• Testosteron seviyelerinde düşüş
• İştahsızlık
• Cilt yapısında kuruluk veya sivilce problemi
• Gebelikte düşük yapma

Çocuklarda çinko eksikliği belirtileri ise genellikle sık tekrarlayan enfeksiyonlar veya ishal şeklinde gözlemlenir. Çinko eksikliğinin tedavi edilmemesi halinde ilerleyen dönemlerde işlev bozuklukları ve davranış sorunları da açığa çıkabilir. Büyüme geriliği ve cilt problemleri de çocuklarda görülen ciddi belirtiler arasındadır.

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür? 

Çinko eksikliği her yaş grubunda ve her bireyde görülebilecek bir problemdir. Ancak özellikle bazı kişilerde çinko eksikliği görülme oranı daha yüksektir. Günlük ihtiyaç duyulan çinko miktarının altında çinko almak eksikliği beraberinde getirirken bu duruma ek olarak aşağıdaki kişilerde çinko eksikliğinin görülme oranı daha yüksektir.

• Vegan ve vejetaryenler
• Otoimmün hastalığa sahip olan kişiler
• Bağışıklık baskılayıcı ilaç tüketen kişiler
• Çölyak hastaları
• Pankreas ve diyabet hastaları
• Karaciğer hastaları
• Kronik ishal problemine sahip olan kişiler

Çinko Eksikliği Nelere Neden Olur? 

Çinko eksikliği ile bazı sağlık problemleri veya semptomlar gelişebilir. Özellikle çocukluk döneminde çinko eksikliğine müdahale edilmemesi halinde daha ciddi sonuçlar meydana gelebilir.

Çocuklarda çinko eksikliğiyle beraber;

• Davranışsal değişimler
• Büyüme ve gelişmede gerilik
• Büyüme ve gelişme problemleri
• Koku algılama bozuklukları
• Bacak arası ülserleri
• Tekrarlayan enfeksiyonlar görülebilir.

Yetişkinlik döneminde ise;

• İştahsızlığa bağlı kontrolsüz kilo kaybı
• Saç dökülmesi
• Kısırlık
• Enfeksiyonel hastalıklara yakalanma sıklığının artması gözlemlenebilir.

Çinko Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Çinko eksikliği tedavisinde genellikle çinko takviyesine başvurulur. Çinko eksikliğine sebep olan farklı bir hastalığın var olması halindeyse hastalığa özgü bir tedavi planlaması yapılır. Hastalığın tedavisinin sağlanması ve ihtiyaç duyulan kadar çinko alınması ile çinko eksikliği tedavisi yapılabilir. Çinko takviyeleri doktor kontrolüyle kullanılmalıdır.

Çinko Takviyesi Almak Zararlı Mı?

Çinko takviyesi almak genel olarak güvenilir kabul edilir. Ancak çeşitli enzim aktivitelerinde görev aldığından mutlaka doktor kontrolünde kullanılması gereken bir takviyedir. Farklı çinko türevleri bulunur. İnsan vücudu için emilimi en yüksek olan form çinko pikolinattır. Çinko eksikliği tedavisinin en sık kullanılan bu form ile uygun bir tedavi sağlanabilir. Çinko oksit veya çinko sülfür formları vücut tarafından daha az emilir. Bu tür formlar kişilerde mide bulantısı, mide ve bağırsaklarda tahriş gibi semptomlar yaratabileceğinden alımından kaçınılmalıdır.

Çinko Her Gün Kullanılır Mı?

Çinko her gün belirli miktarda vücuda alınması gereken bir mineraldir. Besin yoluyla alınabilen bu mineral bazı durumlarda takviye yoluyla de alınabilir. Doktor kontrolünde çinko takviyesi alınırken genellikle çinkonun her gün kullanılması önerilir. Belirli bir dönem aralığında belirli miktarlarda kullanılan çinko ile çinko eksikliği önlenebilir veya eksiklik tedavisi sağlanabilir.

Çinko Kullanımı Kilo Aldırır Mı?

Çinko, tat ve kokuya karşı olan duyarlılığı arttırabilir. Bu durum beraberinde kişilerde iştah artışına sebep olabilir. Çinko takviyesi kullanımıyla beraber işte artması ve porsiyon kontrolünün sağlanmaması halinde kişiler daha çok yemek yiyerek kilo alabilir. Ancak çinko alımı ile fazla kalori alımından kaçınılması ve sağlıklı beslenilmesi halinde kilo alımının önüne geçilebilir.22