Demir Eksikliği ve Beslenme

Demir, vücut fonksiyonlarının sürdürülebilmesi için gerekli olan doğadaki rolleri kadar vücut için de önemli olan bir mineraldir. Vücutta oksijen taşıyan hemoglobin proteininin bir parçası olan demir, kan üretiminde elzem bir öğedir. Vücudun her gün belirli miktarda demir alması gerekir. Yeteri kadar demir alınamaması halinde demir eksikliği açığa çıkabilir. Demirin git gide azalması ve buna yönelik bir önlem alınmaması halinde ise demir eksikliği anemisi gibi sağlık problemleri ile karşı karşıya kalınabilir. 

Demir eksikliğinde beslenmenin büyük bir rolü vardır. Demir içeren besinlerin günlük beslenmeye eklenmesi ile demir eksikliği probleminin yaşanması önlenebilir. Demir eksikliği tedavisinde ise beslenmede dikkat edilecek bazı başlıklar ile tedavi başarısı arttırılabilir. 

Demir Eksikliği Nedir?

Demir eksikliği, vücudun ihtiyaç duyduğu kadar demir alamamasına bağlı olarak gelişen bir sağlık problemidir. Ameliyat geçirilmesi, yoğun kan kaybına sebebiyet verecek bir kaza ile karşı karşıya kalınması, kötü beslenme veya vücudun demir emiliminin eksik olmasına bağlı olarak demir eksikliği görülebilir. 

Demir, alyuvarlara kırmızı rengi veren hemoglobinin yapısında yer alan kan yapısındaki önemli bir mineraldir. Demir eksikliği olması halinde alyuvar üretiminde azalmalar meydana gelir. Bu durum demir eksikliği anemisi olarak adlandırılır. Anemiyle birlikte vücuttaki oksijen döngüsünde aksaklıklar olmaya başlaması çeşitli sağlık problemlerine sebep olabilir.  

Demir eksikliği tablosunun ciddileşmemesi ve vücuttaki fizyolojik döngünün bozulmaması için demir eksikliğine müdahale edilmesi oldukça önemlidir. 

Demir Eksikliği Neden Olur?

Demir, vücut tarafından üretilemeyen ve dışarıdan alınması gereken bir mineraldir. Sağlıklı beslenme alışkanlıklarına sahip ve besin çeşitliliğine önem veren bireylerde demir eksikliği görülme oranı daha düşüktür. Ancak besin yoluyla demir alımına dikkat edilse bile bazı durumlarda vücut alınan demiri kaybedebilir veya alınan demir miktarı yeterli gelmeyebilir. Bu gibi durumlar beraberinde demir eksikliği problemini getirebilir.

Demir eksikliği görülen kişilerde genellikle ihtiyaç duyulan kadar demir alınmaması söz konusudur. Özellikle bazı dönemlerde vücudun demire olan ihtiyacının artmasıyla beraber günlük alınması gereken demir miktarı besin yoluyla karşılanmayabilir. Halihazırda kişinin demir depolarında azalma var ise aşağıda yer alan özel dönemlerde demir eksikliği görülmesi oldukça yaygındır.

• Yoğun regli dönemleri
• Hamilelik dönemi
• Emzirme dönemi
• İki doğum arasında çok süre olmayan durumlar
• Ergenlik dönemi
• Çocukluk dönemi

Yukarıda bahsedilen dönemler de kişinin günlük alması gereken demir ihtiyacı artar. Bu durumlara ek olarak kişinin yetersiz ve dengesiz beslenmesi ile vücuttaki demir miktarı azalır. Vegan ve vejetaryen beslenme uygulayan kişilerde demir eksikliği sıkça karşılaşılan bir tablodur. Demir genellikle hayvansal kaynaklarda bulunan bir mineral olduğundan vegan ve vejetaryen kişilerde günlük alınan demir miktarı yeterli olmayabilir. Beslenme alışkanlıkları ve özel dönemlerin yanı sıra ülser veya demir emilimi sorununa sebep olabilecek sağlık problemleri de demir eksikliği ile sonuçlanabilir.

Demir eksikliğinin farklı nedenleri de bulunabilir. Yukarıda bahsedilen özel dönemlerin veya sağlık problemlerinin yanı sıra aşağıda bulunan davranışlar veya bağırsak yapısına yönelik unsurlar demir eksikliğine neden olabilir.

• Mide asidinin yeteri kadar olmaması
• Mide veya ince bağırsağın bir kısmının çıkarılmış olması 
• Kahve, kola ve çay gibi yüksek oranda kafein içeren içeceklerin fazla miktarda tüketilmesi
• Kalıtsal demir eksikliği veya aile geçmişinde anemi problemi olması
• Demir emilimini önleyecek veya azaltacak ilaçların kullanılması

Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Demir eksikliği başlangıçta kendini belli etmeyen ve genellikle kan sayımı sonucu açığa çıkan bir durumdur. Vücut demir eksikliğini bir süre boyunca tolere eder ve kansızlıktan kaynaklı oluşabilecek semptomların gözlemlenmesi uzun sürebilir. Kansızlıkla beraber gelişecek ciddi problemler öncesinde bazı belirtiler daha erken gözlemlenebilir. Bu belirtiler şu şekilde sıralanabilir. 

• Saç ve tırnakların daha kolay kırılması
• Cilt yapısında kuruluk meydana gelmesi
• Dilde yanma hissi
• Ağız yapısında hassasiyet oluşması
• Ağız köşelerinde çatlaklar meydana gelmesi

Bahsedilen belirtiler ilk aşamalarda kişiler tarafından fark edilmeyebilir. Ancak demir eksikliğinin ilerlemesi ve beraberinde kansızlık görülmesiyle beraber daha ciddi belirtiler açığa çıkar. Aneminin sebep olduğu semptomlar kişinin günlük hayatını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu semptomlar ise şu şekildedir.

• Sürekli halsiz hissetme ve yorgunluk
• Odaklanmada güçlük çekme
• İlgisizlik
• Baş ağrısı veya baş dönmesi
• Gözlerde kararma
• Fiziksel aktivitenin şiddeti fark etmeksizin nefes nefese kalma
• Depresyona eğilim
• Uyku problemleri
• Üşüme hissinin artması
• Cilt renginde solgunluk
• Saç dökülmesi
• Dilde şişme meydana gelmesi 
• Kulak çınlaması 
• El ve ayaklarda karıncalanma hissi

Demir Eksikliği Nelere Yol Açar?

Demir eksikliği ciddileşmesi ile hayatı tehdit edebilecek bir boyuta ulaşabilir. Kan miktarında azalmalar meydana gelmesi vücutta ciddi sağlık problemlerine yol açabileceğinden başta kalp damar sağlığı olmak üzere birçok sistem olumsuz yönde etkilenebilir.

İleri derecede demir eksikliğinde kalp rahatsızlıkları görülme oranı artar. Kalp atışının hızlanması, kalp yetmezliği ve beraberinde kalp büyümesi gibi ciddi sağlık problemleri açığa çıkabilir. Hamilelik döneminde demir eksikliği görülmesi ise hem bebeğin hem de annenin sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Bebeğin düşük kilo ağırlığıyla doğması, erken doğum riski veya bebeğin zihinsel gelişim problemleri açığa çıkabilir. Yeteri kadar demir bulunmaması halinde doğum sırasında gelişebilecek olan kan kayıpları anne için hayati risk taşıyabilir.

Demir eksikliğine bağlı huzursuz bacak sendromu gibi kas ve sinir sistemini etkileyen problemler de gözlemlenebilir.

Demir eksikliğinden kaynaklı bağışıklık sisteminde zayıflamalar gözlemlenir. Bu durum demir eksikliğine sahip kişilerin hastalıklara yakalanma riskini arttırır.

Demir Eksikliği En Hızlı Nasıl Giderilir?

Demir eksikliğini hızlı bir şekilde gidermek için genellikle demir ilaçlarına başvurulur. Hastanın demir eksikliğinin neyden dolayı geliştiğinin teşhis edilmesi ve bu sağlık probleminin de beraberinde geçirilmesi gerekir. Bu sayede yeniden bir demir eksikliği vakası ile karşılaşma önlenebilir. İlaç tedavilerinin yanı sıra beslenmeye yönelik değişimler yapılması da kullanılan demir takviyelerinden verimli bir şekilde yararlanılmasını sağlar. Demir eksikliğini hızlı bir şekilde gidermek için başlangıçta ilaç kullanımına başvurulsa da ilaç tedavisi beslenme ve yaşamsal değişiklikleri ile desteklenmelidir.

Demir Eksikliği Tedavisi Nasıl Olur?

Demir eksikliği tedavisinde eksikliğin neden dolayı oluştuğunun tespit edilmesi büyük bir öneme sahiptir. Demir eksikliğinin ana çıkış noktasının tespit edilmesi ve öncelikle bu problemin giderilmesi daha sağlıklı bir tedavi sürecini beraberinde getirir. Ana sorun tedavi edilirken mevcuttaki demir eksikliğini gidermek üzere demir takviyelerine başvurulur. Genellikle demir ilacı ile tedavi gerçekleştirilir. Alınan demir miktarı doktor tarafından planlanmalı ve fazla demir alımından kaçınılmalıdır. Demir vücutta birikebilen bir mineral olduğundan fazla alınması hâlinde pankreas, karaciğer veya kalp gibi organlar demir zehirlenmesine bağlı hasar görebilir. Bundan dolayı ilaçlar mutlaka doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Hastanın demir eksikliği seviyesi çok ciddi oranlarda değilse yapılacak olan beslenme değişiklikleriyle de tedavi sağlanabilir. Bu noktada doktor önerileriyle beraber bir diyetisyenden destek alınabilir.

Demir eksikliğine yönelik beslenmeyle demir depolarının yeniden dolması sağlanabilir ve demir eksikliğinin ilerlemesine bağlı gelişebilecek olan sağlık problemlerinin önüne geçilebilir.

Demir Eksikliğinde Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Demir eksikliğinin tedavisinde beslenme büyük bir role sahiptir. Bazı dikkat edilecek hususlar ve belirli besin gruplarının tüketimine özen gösterilmesi demir eksikliğinin giderilmesini destekler. Demir eksikliği başlangıcı olan bireylerde ilaç kullanımına gerek kalmadan sadece beslenmeyle bu problem ortadan kaldırılabilir. Demir eksikliğinde beslenmeye yönelik bilinmesi gerekenler aşağıdaki şekilde sıralanabilir.

• Demir eksikliği, demir içeren gıdalardan yetersiz beslenmeye bağlı olarak gelişebilir. Bu gibi durumların önlenmesini veya tedavinin desteklenmesi için kişinin günlük beslenmesinde kırmızı et, karaciğer gibi sakatatlar ve balık gibi gıdalara yer vermesi gerekir.
• Kafein demir emilimini olumsuz yönde etkileyen bir bileşendir. Bundan dolayı demir kaynağı bir gıda tüketilirken yanında kafein kaynaklarının tüketilmesi besin içerisindeki demirden yeteri kadar yararlanılmaması ile sonuçlanır. Demir eksikliği tedavisine yönelik beslenen kişiler et kaynakları tüketirken yanında çay, kahve veya kola gibi kafein içeren içecekleri tüketmemeye özen göstermelidir.
• Demir sadece et değil nohut, mercimek, barbunya, kuru fasulye, börülce ve barbunya gibi kuru baklagillerde de bulunur. Kabak, ıspanak ve patates gibi sebzelerde de demir vardır. Ancak bu kaynaklardaki demir hayvansal kaynaklardaki kadar vücut tarafından sindirilemeyebilir. Kuru baklagil veya demir içeren sebzeler tüketilirken yanında bol C vitaminli bir salata tüketilebilir veya yemeklerin üzerine limon sıkılabilir. C vitamini demirin bağırsaklar tarafından emilimini arttırır. Bu sayede besin içerisindeki demirden daha fazla yararlanılabilir.
• Kuru erik ve kuru kayısı gibi kuru meyveler demir içeriğinden zengin meyvelerdir. Pekmez ve bal gibi besinlerde de demir bulunur. Günlük beslenmede et ve sebze grubuna yer verildiği kadar kuru meyvelere, bal ve pekmeze de yer verilmesi günlük alınması gereken demir miktarının daha rahat bir şekilde karşılanmasını sağlar.
• Kepek ve kepekli tahıllar demir emilimini olumsuz yönde etkileyebilir. Bundan dolayı demir eksikliği bulunan kişilerde kepek ve kepekli tahıllar yerine tam buğday içeriğine sahip karbonhidrat kaynakları tercih edilebilir.