Fosfor Nedir? Ne İşe Yarar?

İnsan vücudu için elzem elementlerden biri olan fosfor, vücutta kalsiyumdan sonra en fazla bulunan mineraldir. Vücutta birçok farklı önemli role sahip olan fosfor başta DNA yapıları olmak üzere kemik sağlığından bağışıklık sistemine kadar birçok yerde görev alır. Fosfor besin yolu ile alınabilen ve her gün belirli miktarlarda vücuda alınması gereken bir mineraldir. Genellikle hayvansal kaynaklı gıdalarda bulunur. Anne karnından itibaren yaşamın her döneminde ihtiyaç duyulan fosforun faydalarını bilmek ve fosfor kaynaklarını gündelik hayatta yer vermek sağlıklı bir beden için önemlidir.

Fosfor Nedir?

Fosfor çeşitli gıdalarda bulunan insan vücudu için son derece önemli bir mineraldir. Kemik oluşumunda, doku hücrelerin onarılmasında DNA ve RNA sentezinde ve vücuttaki atıkların atılmasında fosfor ciddi rollere sahiptir. Sağlıklı bir beslenmeyi sahip olan kişiler ihtiyaç duydukları fosfor miktarını besinlerden rahat bir şekilde elde edebilirler. Genellikle fosfor düşüklüğünden ziyade vücutta fosfor fazlalığı görülmesi daha alışık olunan bir senaryodur. Özellikle hayvansal kaynaklı besinlere yönelimi fazla olan kişilerin fosfor seviyeleri sınır değerlerin üzerinde olabilir. Ancak fosforun hem düşük hem de fazlalığı vücutta çeşitli belirtilere sebebiyet verebileceğinden sağlıklı değerler aralığında tutulması en önemlisidir.

Fosfor Ne İşe Yarar?

Fosfor, kemik sağlığından, diş yapısına kadar birçok farklı sistemde görev alır. Enerji üretimi, vücut sistemlerinin sağlıklı bir şekilde çalışması gibi farklı rolleri bulunur. Fosforun işlevleri şu şekilde sıralanabilir.

• DNA ve RNA sentezi
• Beyin fonksiyonlarının gelişimi
• Kalsiyum ile kemik dokusunun güçlenmesi
• Sağlıklı diş yapısına sahip olunması
• Hücre ve dokuların büyümesi
• Hücre onarımı
• Vücut sıvısının dengelenmesi
• Böbrek fonksiyonlarının düzenlenmesi
• Kalp atışının düzenli olması
• Sinir iletimi
• ATP sentezi

Fosfor Hangi Besinlerde Bulunur? 

Fosfor besinlerde yaygın olarak görülen bir mineraldir. Protein bakımından zengin olan besinlerde günlük ihtiyaç duyulan fosfor miktarının belirli bir miktarını karşılayabilecek kadar fosfor bulunur. Fosfor içeren gıdalar şu şekilde sıralanabilir.

• Et
• Kümes hayvanları
• Balık
• Süt ve süt ürünleri
• Sakatatlar
• Yumurta
• Kepekli tahıllar
• Sarımsak
• Kurutulmuş meyveler
• Patates
• Brokoli
• Bezelye
• Kabak çekirdeği
• Badem
• Elma
• Ayva
• Çilek
• Üzüm
• Gazlı içecekler

Fosfor genellikle hayvansal kaynaklı gıdalarda daha çok bulunur. Bunun yanı sıra protein içeriği yüksek olan karbonhidrat kaynaklarında da fosfora rastlamak mümkündür. Beyaz undan yapılan ekmek ve makarnaya kıyasla tam tahıllı unlardan elde edilen ekmek ve makarnalar ve tahıl çeşitleri daha yüksek miktarda fosfor içerir. Ancak kabuklu yemişler ve tahıllar daha zayıf bir şekilde vücut tarafından emilir.

Fosfor Değeri Kaç Olmalıdır?

Yapılan kan tahlilleri sonucu kanda bulunan fosfor miktarı ölçülebilir. İnsan vücudunda bulunması gereken fosfor miktarı her yaş döneminde farklılık gösterir. Yetişkin bir bireyin vücudunda bulunması gereken fosfor miktarı 2,5- 4,5 mg/dl şeklinde olmalıdır. Bu değer çocukluk dönemlerinde daha yüksek olup 2 yaş ile 12 yaş arasındaki çocukların 4,5- 5.5mg/dl aralığında kanlarında fosfor miktarı bulunmalıdır.

Kan tahlilinin yanı sıra idrar tahlilinde de fosfor değerlendirmesi yapılabilir. Sağlıklı bir beslenme planı sürdüren bir bireyin 24 saat boyunca toplanan idrarında 0,4 – 1,3 mg/dL aralığında fosfor bulunmalıdır.

Fosfor değerlerinin sağlıklı referans aralıklarında olabilmesi için günlük ihtiyaç duyulan fosfor alımına özen gösterilmesi gerekir. Her bireyin bulunduğu yaşa göre ihtiyaç duyduğu fosfor miktarı değişkenlik gösterir. Yetişkinlik döneminde ergenlik dönemine kıyasla daha az fosfora ihtiyaç duyulurken 8 yaşından küçük çocuklar için bu miktar daha yüksektir. Günlük alınması gereken fosfor değerleri yaşa göre şu şekilde listelenebilir.

• 19 yaş ve üstü yetişkinlerde günde 700 mg
• 9 ile 18 yaş arasındaki çocuklarda günde 1250 mg
• 4 ve 8 yaş arasındaki çocuklarda 500 mg
• 1 ve 3 yaş arasındakiler de 460 mg
• 7- 12 aylık bebeklerde 275 mg
• 0-6 ay arasındaki bebeklerde ise 100 mg  

Fosfor Eksikliği Nedir?

Fosfor, tüketilen gıdalardan yeteri kadar alınabilen bir mineraldir. Ancak bazı özel durumlarda tüketilen fosfor miktarı yeterli olmayabilir ve kişilerde fosfor eksikliği açığa çıkabilir. Fosfor eksikliği nadir görülür ancak alkolizm, hiperkalsemi olarak adlandırılan kalsiyum yüksekliği, paratiroid hormonu yüksekliği, diyabet, D vitamini eksikliği, düşük proteinle beslenme ve anoreksiyaya bağlı olarak fosfor eksikliği gelişebilir.

Fosfor Eksikliği Belirtileri Nelerdir? 

Yetersiz fosfor alımı veya vücuttaki farklı sebeplerden kaynaklı olarak fosfor eksikliği gözlemlenebilir. Yetersiz fosfor miktarını sahip olmak hiperfosfatemi olarak adlandırılır. Vücutta fosfor eksikliği gelişmesiyle beraber çeşitli belirtiler açığa çıkar.  Hiperfosfatemi nedeniyle aşağıdaki belirtiler açığa çıkabilir.

• Kas zayıflığı
• Enerji seviyesinin düşmesi
• Düşük egzersiz toleransı
• Düşük kalsiyum seviyesi
• Kemiklerde zayıflama veya yumuşama
• Eklem ve kas ağrıları

Fosfor Oranı Neden Düşer?

Vücutta fosfor oranı yeteri kadar fosfor alınmaması, kandaki kalsiyum seviyesinde artış gözlemlenmesi, fosfor emiliminde kullanılan D vitamini miktarında düşüşler olmasına bağlı düşebilir. Fosfor oranının düşmesiyle beraber vücutta fosfor eksikliği açığa çıkabilir. Yapılan kan tahlilleri ile tespit edilebilen bu durum ardından kişilerin fosfor kaynaklarına günlük hayatlarında yer vermesi önerilir. Fosfor oranının düşmesinin temelinde farklı bir hastalığın yatması söz konusuysa hastalığın tedavisi sağlanmalıdır. Bazı durumlarda fosfor takviyesi alınması gerekebilir.

Fosfor Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?

Fosfor eksikliği beraberinde bazı sağlık problemleri getirebilir. Fosfor eksikliğine bağlı gelişen semptomlar günlük yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilenirken uzun süreli ciddi fosfor eksiklikleri aşağıda yer alan sağlık problemlerine sebebiyet verebilir.

• Fibromiyalji
• Çocuklarda raşitizm
• Büyüme ve gelişme sorunları
• Diş problemleri
• Osteoporoz
• Osteomalazi

Fosfor Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Fosfor eksikliği tedavisinde kanda bulunan fosfor miktarını yükseltmeye yönelik yaşamsal değişiklikler uygulanır. Öncelikle kişiler fosfor içeriğiyle zengin besinleri günlük beslenmelerine eklemelidir. D vitamini takviyesi ile fosfor eksikliği tedavisi desteklenebilir. Kişilerin yoğun miktarda bir alkol tüketimi olması halinde alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır. Fosfor eksikliği gelişmesinin temelinde ciddi bir hastalık yer alması halinde hastalığın tedavisi sağlanmalıdır. Gerekli sağlık problemini tedavisiyle beraber fosfor eksikliğinin de iyileşme göstermesi beklenir. Fosfor seviyesinin çok ciddi derecede düşük olduğu vakalarda ise fosfor elektrolit şeklinde direkt olarak vücuda enjekte edilir.

Yine fosforun daha hızlı bir şekilde yükseltilmesi adına fosfor ilaçlarına veya fosfor bağlayıcı takviyelere başvurulabilir. Bu ilaçların her biri doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Fosfor Nasıl Yükseltilir?

Fosfor eksikliği görülen kişilerin fosfor seviyelerinin yükseltmeye yönelik tedaviler uygulanması gerekir. Bu noktada ilk önce yapılması gereken şey beslenmenin fosfor kaynağı olan besinler ile zenginleştirilmesidir. Hayvansal kaynaklı gıdalara günlük beslenmede yer verilmeli ve fosfor içeriğinden zengin taze meyve ve sebze çeşitleri beslenmeye eklenmelidir. Bununla beraber kalsiyum ve D vitamini miktarına da dikkat edilmesi gerekir. Kişinin D vitamini eksikliği olması halinde doktor kontrolünde D vitamini takviyesine başlaması önerilebilir. Kalsiyum seviyelerinde ciddi miktarda bir yükseliş olması halinde yine doktor kontrolünde alınan kalsiyum miktarında sınırlandırmalar yapılabilir. Bu sayede fosfor seviyeleri sağlıklı seviyelere ulaştırılabilir.

Fosfor Yüksekliğinin Belirtileri Nelerdir? 

Yüksek fosfor belirtileri ile gelişen semptomların bazıları fosfor düşüklüğü ile gelişen semptomlarla benzerdir. Fosfor seviyelerinin yükselmesiyle beraber kişilerde aşağıda yer alan belirtiler açığa çıkabilir.

• Eklem ağrısı
• Kas ağrısı
• Kaslarda güçsüzlük
• Kaşıntı
• Gözlerde kızarma
• Kabızlık
• Mide bulantısı
• Kusma
• İshal

Fosfor Analizi Nasıl Yapılır?

Fosfor analizi hem kan tahlili hem de idrar tahlili ile yapılabilir. Kişilerden alınacak olan kan örneği ile gerekli laboratuvar incelemeleri yapılması ardından kişinin kanında bulunan fosfor miktarı belirlenebilir. Benzer durum idrar tahlili için de geçerlidir. Kişinin son 24 saat boyunca toplanan idrarında yer alan fosfor miktarı tespit edilerek yine fosfor analizi yapılabilir.