İyot Nedir? İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İyot, vücut tarafından üretilemeyen ancak vücut için elzem olan bir elementtir. Tiroit hormonlarının salgılanmasından enerji metabolizmasına kadar birçok noktada görev alan iyot minerali, vücuda her gün belirli miktarlarda alınmalıdır. İyot, vücuda besin aracılığıyla alınır ve toprakta bulunan iyot miktarı besin içerisindeki iyot miktarında etkiler. Her toprak türünün kendine ait bir iyot miktarı bulunur. Dünyanın bazı kesimlerinde topraktaki iyot miktarı düşük oranda olduğundan bu durum bu bölgelerde yetişen besinlerde iyot içeriğinin az olmasını sağlar. Bu tür bölgelerde yaşayan kişilerde iyot eksikliği görülmesi oldukça yaygındır. İyot eksikliğinde çeşitli semptomları açığa çıkabilir. Bundan dolayı ihtiyaç duyulan kadar iyot alınması oldukça önemlidir. “İyot nedir?” sorusunun cevabı ile iyodun vücut için önemi anlaşılırken, eksikliği görülmesi halinde ne tür hastalıklar ile yüzleşilebileceğinin bilinmesi iyot tüketimine karşı olan duyarı arttıracaktır.

İyot Nedir?

İyot, insan vücudunda başta enerji sistemi olmak üzere çeşitli hormon salınımlarında rol alan, tiroit bezinin sağlıklı bir şekilde çalışması ile yakından ilişkili bir mineraldir. İnsan vücudu tarafından üretilemeyen iyot dışarıdan besin yolu ile alınır. Besinlerin yetiştirildiği topraktan geçen mineral, her yaş grubunun ihtiyaç duyduğu bir mineraldir. Topraktan besinlere aktarılan iyodun aslında ana bulunma noktası denizlerdir. Özellikle deniz yosununda yüksek miktarda iyot bulunur. Türkiye’de deniz yosunu tüketimi oldukça kısıtlıdır. Özellikle Karadeniz Bölgesi gibi toprağı iyot tarafından fakir bölgelerde iyot eksikliğiyle karşılaşma oranı oldukça yüksektir. İyot içerikli tuz üretilmesinin ana nedeni ülkemizin bu durumunu göz önüne alarak iyot eksikliğinin önlenmesidir. Her bir birey iyot tüketimine karşı dikkatli ve özenli davranmalıdır. 

Bazı tiroit hastalıklarında tiroit fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilememesi adına iyot kısıtlaması yapılması gerekebilir.

İyot Ne İşe Yarar?

İyot alımı ile vücuttaki protein sentezi gibi birçok biyokimyasal reaksiyonun düzenlenmesi sağlanır. Anne karnındaki fetüsün iskelet merkezi ve sinir sisteminin gelişimini destekleyerek bebeğin gelişiminde önemli bir role sahiptir. İyot enerji metabolizmasında da görev alır.

Tiroit hormonu salınımında rol alan iyot, tiroksin ve triiyodotironini tiroit hormonlarının üretiminde ana bileşendir. İyodun tironide hormonlarında aldığı görevler göz önünde bulundurarak vücudun ısı dengesinin korunmasında, beynin verimli bir şekilde çalışmasında, kalbin ve kasların fizyolojik reaksiyonların sağlıklı bir şekilde işlemesinde rol aldığı da bilinir.

Çocukluk çağında iyot zeka gelişimini destekleyen bir mineraldir.

İyot eksikliği nedir?

İyot vücutta büyüme ve gelişme üzerinde etkili olan mekanizmalarda önemli rollere sahiptir. Protein sentezinde görev alan bir element olması, eksikliği gelişmesi halinde çeşitli sağlık problemleri meydana getirebilir. İyot eksikliği, vücudun ihtiyaç duyduğu kadar iyot alamaması halidir. Belirli bir süre ardından iyot eksikliğine bağlı olarak belirtiler ve hastalıklar açığa çıkabilir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaygın görülen bir sağlık problemi olan iyot eksikliği genellikle Karadeniz bölgesi gibi toprağı iyot açısından fakir olan bölgelerde gözlemlenir. Günlük iyot alımının 10 mcg altına düşmesi halinde genellikle iyot eksikliği gelişir.

İyot Eksikliğinin Zararları Nelerdir?

Tiroit eksikliği ile vücuttaki birçok fizyolojik süreç olumsuz yönde etkilenir. İyot eksikliği beraberinde büyüme ve gelişme gerilikleri getirir. Özellikle çocukluk döneminden itibaren zihinsel gelişimi olumsuz yönde etkileyeceğinden iyot eksikliğine bağlı zihin geriliği sıkça karşılaşılan bir durumdur. İyot tiroit hormonlarının yapısında bulunan bir mineraldir. İyot eksikliği halinde vücut yeteri kadar tiroit hormonu üretemeyebilir ve kişilerde guatrla beraber hipotiroidizm görülmesi yüksek bir durumdur. Guatr hastalığı iyot eksikliğinde en erken karşılaşılan klinik tablodur. İyot eksikliğinin hamilelik döneminde gelişmesi halinde fetüsün gelişmesinde ciddi sorunlar açığa çıkabilir. Bu durum beraberinde erken doğum, düşük veya ölü doğumlara sebebiyet verebilir. Çocukluk döneminde iyot eksikliği oluşması halinde ise çocukta zekâ gelişiminde gerilik meydana gelir.

İyot eksikliğinin kronikleşmesi durumunda ise guatr ciddi bir boyuta ulaşabilir. Bunun yanı sıra tiroit kanseri gelişim riski de artabilmektedir.

İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

İyot eksikliği beraberinde çeşitli belirtiler meydana gelebilir. Gelişen belirtiler başlangıçta günlük hayatı olumsuz yönde etkilerken çeşitli hastalıklara bir zemin oluşturabilir. İyot eksikliği belirtileri eksiklik görülen birçok kişide ortak görülür. İyot eksikliğine bağlı meydana gelen belirtiler aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

• Guatr oluşumu
• Cilt kuruluğu
• Yorgun hissetme
• Üşüme veya titreme
• Hiperlipidemi 
• Kabızlık
• Kilo alma
• Bilinç bulanıklığı
• Kalp ritminde yavaşlama
• Baş dönmesi veya bayılma
• Depresyon
• Kas gücü kaybı
• Saç dökülmesi
• Depresyon

İyot Eksikliğinde Hangi Hastalıklar Ortaya Çıkar?

İyot eksikliğine bağlı belirtiler açığa çıktığı gibi iyot eksikliği vücutta protein sentezinden metabolizma hızına kadar birçok süreci etkilediğinden çeşitli hastalıklarda meydana gelebilir. İyot eksikliğine bağlı açığa çıkan hastalıklar genellikle ilk olarak tiroit bezini etkilemektedir. Buna bağlı olarak boyun bölgesinde şişlikler bir diğer adıyla guatr oluşumu meydana gelebilir. İyot eksikliği beraberinde kas ve kemik hastalıkları gelişmesine sebebiyet verebilir. Bilinç bulanıklığı ve unutkanlık yaratabileceğinden demans hastalığını tetikleyebilir.

İyot eksikliğine bağlı enerji metabolizmasının olumsuz etkilenmesi kişilerin kilo almasına yol açabilir. Kilo almanın kontrol edilememesi hâlinde obezite hastalığı ile karşı karşıya kalınabilir.

İyot Eksikliği İçin Nasıl Beslenmeli?

İyot eksikliği bulunan kişilerin iyot içeriği bakımından zengin besinleri günlük beslenmesine eklemesi önerilir. Bunun yanı sıra tiroit hormonu salınımını arttıran guatrojenik besinlerin günlük beslenmede sınırlandırılması gerekir. Guatrojen besinler tiroit hormonlarını miktarını artırmaya yönelik işlev gösterdiğinden vücutta bulunan iyot miktarını ekstra azaltabilir.

Guatrojenik besinler arasında;

• Brokoli,
• Karnabahar,
• Turp,
• Brüksel lahanası,
• Lahana ve kara lahana,
• Şalgam,
• Tatlı patates,
• Ispanak, 
• Soya sütü
• Soya fasulyesi yer almaktadır.

Bu tür besinler tiroit bezinde iyot tutumunu güçleştirerek tiroit hormonlarının olumsuz yönde etkilenmesine sebep olabilir.

İyot eksikliğinde doktora danışarak günlük beslenmeye iyot içerikli tuzlar eklenmelidir.

İyot Fazlalığının Zararları Nelerdir?

Brezilya, Japonya, Fildişi Sahili gibi ülkelerde iyot fazlalığıyla karşılaşılması yaygın bir durumdur. İyot eksikliğinde görüldüğü gibi iyot fazlalığında da tiroit hormonlarında sentez ve salgılanmasında azalmalar meydana gelebilir. Fazla miktarda iyot da guatrojenik etki göstererek guatrı tetikleyebilir. Özellikle hipertiroidi gibi tiroit bezinin hızlı çalışması gibi problemlerle karşı karşıya olan kişilerin günlük tükettiği iyot miktarında son derece dikkatli olması gerekir. Bu tür hastalarda iyot alımı tamamı ile kesilebilir. Bazı vakalarda aşırı doz iyot alımı tiroit nodüllerini aktifleştirerek hormon salınımını arttırabilir. Bu durum vücutta çeşitli hastalıklara sebebiyet verebilir.

Günlük İyot İhtiyacı Ne Kadardır?

Günlük iyot ihtiyacı yaş ve kişinin sağlık durumuna göre değişkenlik gösterir. Sağlıklı bir bireyin yaş aralığına göre alması gereken günlük iyot miktarı aşağıdaki şekildedir.

• 0-5 yaş aralığında 90 mcg
• 6-12 yaş Aralığında 120 mcg
• Gençlerde ve yetişkinlerde ise 150 mcg şeklindedir.

Hamilelik ve emzirme döneminde iyoda duyulan ihtiyaç artar. Bu nedenle günlük alınması gereken iyot miktarı 200- 300 mcg değerleri arasındadır. 

Gebelikte İyot Kullanımı Nasıl Olmalı?

Gebelik döneminde vücudun günlük ihtiyaç duyduğu iyot miktarı artar. İhtiyaç duyulan değerin besin yolu ile karşılanması oldukça zor olabilir. Bu tür durumlarda gebeler, doktor kontrolünde iyot hapı veya iyot damlası kullanarak günlük ihtiyaç duyduğu iyot alımını destekleyebilir. Böylece anne karnındaki bebeğin hem zihinsel gelişimi hem de doğum sağlığı desteklenir.

Gebelik döneminde kullanılan iyot içerikleri yalnız iyot içerebileceği gibi B grubu vitaminleri ve folik asit gibi vitaminlerle zenginleştirilebilir. Hamilelik döneminin birinci veya ikinci trimesterinde bu tür multivitaminlere önem verildiği gibi gebe kalmayı planlayan kişilerin de hamilelik dönemlerinin en az 3 ay öncesine kadar çeşitli vitamin ve mineral takviyeleri kullanması önerilir. Bu tür takviyelerin içerisinde iyoda da yer verilmektedir.

İyot Hangi Besinlerde Bulunur?

İyot toprak yolu ile çeşitli besinlere geçebilir. Bunun yanı sıra deniz ürünlerinde de yoğun miktarda iyot bulunmaktadır. En çok iyot içeren besin deniz yosunudur. Ancak deniz yosunun tüketim oranı ülkemizde son derece düşüktür. Ülkemizde en güçlü iyot kaynağı iyot eklenerek üretilmiş olan sofra tuzlarıdır.