Kortizol (Stres Hormonu) ve İnsülin Arasındaki İlişki

Vücuttaki hormonların birçoğu arasında güçlü bir bağ bulunur. Bazı hormonlar arasındaki kesin ilişki net bir şekilde bilinirken bazıları arasındaki ilişki ise günümüzde tam olarak aydınlatılamamıştır. Ancak kortizol ve insülin için bulunan bulgular ciddi teorilerin açığa çıkmasını sağlamıştır. Kortizol bir diğer adıyla stres hormonu, vücutta gelişen birçok reaksiyonda rol alan etkileri güçlü bir hormondur. İnsülin ile aralarındaki ilişkiye yönelik birçok çalışma gerçekleştirilir. Yapılan çalışma sonuçlarına göre kortizol ve insülin arasında bir ilişki olduğu ve birbirlerinin salınımını etkiledikleri gözlemlenmiştir.

Kortizol (Stres Hormonu) Nedir?

Kortizol, vücuttaki stres seviyesinin artması ile adrenal bezler tarafından salgılanan güçlü bir hormondur. Kalp atış hızı ve enerji seviyeleri üzerinde önemli rollere sahiptir. Vücudun zor bir durumla karşılaşması halinde vücudu savunmak üzere sentezlenir. Kortizol salınımı beyinde bulunan hipofiz bezi ve hipotalamus tarafından düzenlenir. Hipofiz bezinde kortizol sentezlenmesine yönelik uyarılar gerçekleşmesi ardından bu uyarılar böbrek üstü bezine iletilir. Böbrek üstü bezleri beyinden gelen emir ile kortizol sentezlemeye başlar. Belirli seviyelerde düzenli olarak salınımı vücut için gereklidir. Ancak ihtiyaç duyulandan fazla salınması veya sürekli salınımını teşvik eden bir durumla karşı karşıya olunması zararlı etkilere yol açabilir. Yüksek kortizol seviyeleri böbrek üstü bezlerinden salınan diğer hormonlar başta olmak üzere birçok hormonun salınımını olumsuz yönde etkileyebilir.

Kortizol ve kortizonun aynı şey olup olmadığına yönelik akıllarda soru işareti oluşabilir. Kortizon, sentetik kortizol formu olup kortizolün dışarıdan alınabilen halidir. Kortizon ilaçları vücutta kortizol ile aynı etkiler yaratır. Her ikisi de steroid hormonu olup vücutta çeşitli sistemlerin üzerinde rol alır.

Kortizol Ne İşe Yarar?

Kortizol, vücudun strese karşı gerçekleştireceği tepkiyi kontrol eden bir hormondur. Enerjik olunmasını ve dinç hissedilmesini sağlar. Fiziksel ve psikolojik stresi kontrol ederek günlük hayatta sağlıklı bir ruh haline sahip olmamızda büyük bir rol alır. Stres anında hipofiz bezleri uyarılır ve böbrek üstü bezlerine kortizol salgılaması üzerine sinir üretimi gerçekleştirilir. Bu iletim ardından kortizol seviyelerinde artış görülür.

Vücutta yağ ve karbonhidrat mekanizması arasındaki dengeyi sağlayan bir hormondur. Şeker metabolizmasının düzenlemesine bağlı olarak kan şekeriyle yakından ilişkisi bulunur. Açlık durumunda yağların kana karışarak şekere dönüşmesini sağlar. Uzun süreli açlık halinde ve enfeksiyon durumlarında protein yıkımını sağlar ve proteinlerden şeker üretimiyle vücudun enerji üretmesini destekler. Kortizol yüksekliğinde veya eksikliğinde farklı etkiler açığa çıkabilir. 

Kortizol Yüksekliği Neye Yol Açar?

Aşırı strese maruz kalmak, yüksek oranda kortizon kullanmak veya doğum kontrol hapları kullanımı kortizol yüksekliğine neden olabilir. Adrenal bezlerde gelişen hastalıklar ve tümörler, yüksek tiroit hormonu seviyeleri de kortizol yüksekliğinin altında yatan nedenlerden olabilir. Kortizol seviyelerinin yüksek olması halinde; kilo alma, yüksek tansiyon, asabiyet, ruh halinde ani değişimler, cilt yapısında incelmeler, kronik yorgunluk, konsantre olmada zorlanma veya insülin direnci görülebilir.

Kortizol Düşüklüğü Neye Yol Açar?

Kortizol hormonu düşüklüğünde ise; iştah azalması ve buna bağlı olarak kilo kaybı, kronik yorgunluk, kan şekeri değerlerinde düşüş, tuz tüketme isteğinde artış, baş dönmesi, mide bulantısı veya karın ağrısı görülür. Son olarak kas ve kemik ağrısı oluşumu da kortizol düşüklüğünde görülen belirtiler arasındadır. Kortizol hormonu seviyelerine yönelik değişimler genellikle yükselmeye yöneliktir. Düşük kortizol seviyesine sahip olma durumu daha nadir karşılaşılan bir durumdur.

Kortizolün Sağlığa Etkileri Nelerdir?

Kortizolün insan vücudunda çeşitli etkileri bulunur. Bu etkiler arasında; kan şekerini artırmak, iltihabı azaltmak, besin metabolizmasına katkıda bulunmak ve bağışıklık sistemini baskılamak yer alır. Kan basıncı üzerinde de etkisi bulunur. Kalp atışını hızlandırarak kan basıncını artırır. Vücudun kendini daha enerjik ve dinç hissetmesini sağlar. 

Kortizol ve İnsülin Arasındaki İlişki Nedir?

Kortizol hormonu seviyelerinde artış olan kişilerde insülin hassasiyetinde düşüş olduğu gözlemlenmiştir. Özellikle, obezite hastalarında artan kortizol seviyeleri beraberinde insülin direnci geliştiği görülmüştür. Yapılan çalışmalarda kortizolün insülini etkilendiği tespit edilmiş ancak temelinde yatan ana neden bulunamamıştır. Bazı çalışmalar her iki hormonunda böbreküstü bezleriyle bağlantılı olması nedeniyle birbirini etkilediği kanısına varmıştır.

İki hormon arasındaki ilişki psikolojik nedenlere de dayandırılabilir. Stres altındayken sağlıklı beslenme alışkanlıklarını sürdürmek zor olabilir. Buna bağlı olarak kişiler sağlıksız yiyeceklere yönelir ve kronik stres durumunda düzenli olarak kilo alımı görülebilir. Kilo artışıyla beraber insülin direnci gelişebilir.

Kortizol Seviyesini Dengelemek İçin Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Kortizol seviyelerini dengelemede enflamasyonu azaltan bir diyet programı uygulamak gerekir. Antioksidan besinlerden zengin bir beslenme benimsenmeli ve vücuttaki enflamasyon riskini arttıran besinlerden uzak durulmalıdır. Karbonhidrat, yağ ve protein dengesine sahip taze sebze ve meyve tüketimine yer verilen bir beslenme programı uygulanmalıdır. Yaban mersini, mor havuç, pancar, kırmızı üzüm, kiraz, çilek, ahududu gibi mor ve kırmızı renkli sebze ve meyveler günlük beslenmeye eklenebilir. 

C vitamininin de enflamasyon üzerinde güçlü etkileri bulunur. Bağışıklık sisteminin desteklenmesiyle vücutta gelişen enflamasyonu oranı azaltılabilir. Bu noktada C vitamini içeren besinlerin günlük beslenmeye eklenmesi önerilir. Turunçgiller, kivi, yeşil biber ve maydanoz gibi C vitamininden zengin gıdalar günlük beslenmede yer almalıdır.

Potasyum ve kalsiyumdan zengin beslenmenin de kortizol seviyelerini dengelediği yönelik çalışmalar bulunur. Parasempatik sinir sisteminde büyük bir rol alan potasyum, yeteri kadar alınması halinde kortizol seviyelerini dengeleme de etkili olabilir. Fasulye, muz, ıspanak ve domates gibi potasyumdan zengin gıdalara günlük beslenmede yer verilebilir. Kalsiyum kaynağı olarak ise süt ve süt ürünlerinin günlük beslenmeye eklenmesi önerilir.

Kızartma yiyecekler, işlenmiş paketli gıdalar, trans yağ içeriği yüksek olan yağlı yiyecekler, fast food ve yüksek rafine şeker içeren gıdaların tüketiminden kaçınılmalıdır. 

Su tüketimi vücutta gelişen enflamasyon üzerinde olumlu etkilere sahip olan bir diğer başlıktır. Vücuttaki sistemlerin tam verimli çalışabilmesi ve bağışıklık sisteminin desteklenmesi üzerine su tüketimi oldukça önemlidir. Kişiler günlük ihtiyaçları kadar su içmeye özen göstermelidir.

Kortizol seviyelerinde artış görülen yüksek kilolu kişilerin kilo vermesi önerilir. Bu noktada bir diyetisyen kontrolünde sağlıklı bir zayıflama diyeti uygulanması gerekir.